Στο φετινό διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου του Βερολίνου δεν συμμετείχε ούτε μια ελληνική ταινία. Μια από τις λίγες εξαιρέσεις άλλης μορφής συμμετοχής είναι αυτή της ιστορικός τέχνης και επιμελήτριας εκθέσεων Κατερίνα Γρέγου. Μαζί με την επίσης επιμελήτρια εκθέσεων Χορ Αλ Κασίμι από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τον ισραηλινό καλλιτέχνη Άβι Μογκράμπι αποτελούν την κριτική επιτροπή του παράλληλου προγράμματος ταινιών μικρού μήκους, των Berlinale Shorts. Σε συνέντευξη με τη Deutsche Welle στο Βερολίνο η κ. Γρέγου εξηγεί ότι ο κινηματογράφους δεν της είναι ξένος: «Έχω ασχοληθεί αρκετά με καλλιτέχνες που κάνουν κινηματογράφο, που κάνουν φιλμ. Άλλωστε, ό λόγος που μετακόμισα στις Βρυξέλλες είναι γιατί το 2006 ανέλαβα τη θέση της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του 'ARGOS, Centre for Art and Media' που είναι ένας φλαμανδικός δημόσιος πολιτιστικός οργανισμός με ειδίκευση στην κινούμενη εικόνα».

Πολιτική και τέχνη

Ποτέ ίσως η Μπερλινάλε δεν είχε τόσο έντονη πολιτική χροιά όσο φέτος. Σε όλα τα τμήματα του φεστιβάλ συμμετέχει ένας μεγάλος αριθμός ταινιών που έχουν ως θέμα τη μετανάστευση, τη φυγή, τους πρόσφυγες, τον εθνικισμό, την ξενοφοβία, τον περιορισμό των ατομικών ελευθεριών. Κανείς καλλιτέχνης δεν υποχρεούται να ασχοληθεί με αυτά και παρόμοια θέματα στο έργο του, τονίζει η Κατερίνα Γρέγου. Όμως «οι καλλιτέχνες είναι ίσως οι άνθρωποι οι οποίοι πάντα έχουν μια απόσταση από την κοινωνία και από τις κυρίαρχες θέσεις της κοινωνίας είναι αυτοί που, επίσης, μπορούν να διεισδύσουν σε αυτά τα πάρα πού δύσκολα θέματα με μια κριτική ματιά η οποία υπερβαίνει τις θέσεις της κυρίαρχης εξουσίας και του στάτους κβο».

Η ίδια πάντως έχει την απαίτηση στις εκθέσεις που επιμελείται να συνδέει το πολιτικό με το καλλιτεχνικό. Τίτλοι εκθέσεων της όπως «Από την απαισιοδοξία της νόησης στην αισιοδοξία της πράξης» στην Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης πέρυσι ή «No Country for Young Men» (Δεν είναι χώρα για νέους ανθρώπους) στο Palais des Beaux Art στη βελγική πρωτεύουσα το 2014 υποδεικνύουν την οπτική της γωνιά.

Η Κατερίνα Γρέγου διαπιστώνει ένα αυξημένο ενδιαφέρον τόσο από την πλευρά των καλλιτεχνών για τη δημιουργία έργων που ασχολούνται με τα καυτά πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα, όσο και από την πλευρά του κοινού για τέτοιου είδους έργα. Σε αυτό το σημείο διαχωρίζει όμως τη θέση της από το πρόσφατο έργο του Ai Weiwei στο Βερολίνο, ο οποίος κάλυψε έξι κίονες του κτηρίου μουσικών εκδηλώσεων Κονσέρτχαουζ με σωσίβια και σωστικά γιλέκα τα οποία άφησαν πρόσφυγες στη Λέσβο.

«Θεωρώ ότι η συγκεκριμένη παρέμβαση είναι ένα είδος φτηνού εντυπωσιασμού. Όπως και η φωτογραφία που έβγαλε - το πορτραίτο το οποίο έκανε στην παραλία, το οποίο προσομοίωνε το πνιγμένο τρίχρονο παιδάκι, τον Αϊλάν Κούρντι. Αυτά τα θεωρώ επιφανειακές παρεμβάσεις που η ανάγνωση τους μπορεί να παραμείνει μόνο σε ένα πρωτογενές επίπεδο και δεν έχουν καμία σχέση με το πόσο σύνθετα είναι τα ζητήματα – και της μετανάστευσης και το προσφυγικό».

Η τέχνη στην κρίση

Σε ό,τι αφορά την τέχνη στην Ελλάδα η Κατερίνα Γρέγου διαπιστώνει αισθητές αλλαγές. Πριν ξεσπάσει η οικονομική κρίση οι καλλιτέχνες του εικαστικού χώρου ασχολούνταν λιγότερο με το ελληνικό γίγνεσθαι και (την ελληνική) ταυτότητα. Η ματιά τους ήταν στραμμένη στα μητροπολιτικά κέντρα όπως τη Νέα Υόρκη, το Λονδίνο κάνοντας μια τέχνη περισσότερο εμπορική και lifestyle. Και σήμερα;

«Με την κρίση πιστεύω ότι έχουν πέσει πάρα πολύ τα 'φρούρια' με την έννοια του ότι υπάρχει ένα αυξημένο ενδιαφέρον σε σχέση με την κοινωνικοπολιτική και οικονομική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Οι καλλιτέχνες έχουν συσπειρωθεί περισσότερο, έχουν οργανωθεί σε ομάδες, είναι πιο συνεργατικοί. Έχουν καταλάβει ότι αν δεν κινητοποιηθούν μόνοι τους δεν θα έχουν ιδιαίτερη υποστήριξη. Όχι και ότι είχαν ποτέ παλαιότερα. Απλά τα πράγματα είναι και στον ιδιωτικό και στο δημόσιο τομέα χειρότερα. Το εμπόριο της αγοράς τέχνης είναι σχεδόν πεθαμένο».

Επιμέλεια έκθεσης στο Βερολίνο;

Ένας από τους σταθμούς στη σταδιοδρομία της Κατερίνα Γρέγου ήταν η Γερμανία. Μαζί με τη δανή Σολβέι Χέλβεχ Όβεσεν επιμελήθηκαν το 2011 το Τέταρτο Φωτοφεστιβάλ Μάνχαϊμ-Λούντβιχσχάφεν-Χαϊδελβέργη. Στο δε Βερολίνο έρχεται πολύ συχνά επειδή εδώ ζουν πολύ φίλοι της καλλιτέχνες. Θα επιθυμούσε όμως να δραστηριοποιηθεί και επαγγελματικά στο γερμανικό χώρο και ειδικά στο Βερολίνο.
«Νομίζω ότι η Γερμανία είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα χώρα με μια τεράστια παράδοση στον πολιτισμό και κυρίως στα εικαστικά. Το Βερολίνο αυτή τη στιγμή είναι από τις πιο σημαντικές πρωτεύουσες της σύγχρονης τέχνης. Φυσικά είναι πάρα πολύ ενδιαφέρον για κάθε επιμελητή να δουλέψει μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο πόσο μάλλον στο Βερολίνο με όλη την ιστορία που έχει από πίσω του».

Το ενδιαφέρον της Κατερίνα Γρέγου βρίσκει ανταπόκριση. Η Ακαδημία Καλών Τεχνών, της έχει προτείνει τη συμμετοχή σε επόμενη έκθεση. Το αρμόδιο στέλεχος της Ακαδημίας δήλωσε χαρακτηριστικά στη Deutsche Welle: «Θα θέλαμε πάρα πολύ να συνεργαστούμε με την κ. Γρέγου».

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο