«Εμείς εδώ στην Άνω Ελευσίνα, δεν καταλάβαμε και πολλά από την Πολιτιστική. Τώρα τελευταία κάνανε το ‘Σινέ Ελευσίς΄» μου λέει ένας κάτοικος όταν τον ρώτησα για το πώς του φάνηκε το γεγονός ότι η Ελευσίνα ήταν πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2023. Η απάντηση δεν με εξέπληξε. Παρόμοιες απαντήσεις είχα ακούσει πολλές φορές κατά τη διάρκεια του χρόνου που έτυχε να επισκεφθώ την Ελευσίνα. Μάλιστα ακόμη και τα Σαββατόβραδα για βόλτα, με είχε παραξενέψει μια περίεργη ερημιά που δεν παρέπεμπε σε μια πόλη που την είχε επιλέξει η Ευρώπη για να της δώσει ώθηση.

Συνέχισα αναζητώντας το «Μουσείο Ιστορίας και Λαογραφίας Συλλόγου Μικρασιατών Ελευσίνας». Ένας από τους πολλούς τοπικούς συλλόγους που πήρε μέρος στα δρώμενα της Πολιτιστικής. Ένα χαμηλό προσφυγικό σπιτάκι του 1920 με ένα γιασεμί στο φράχτη. «Εδώ είναι η ψυχή μας. Το φτιάξαμε μόνοι μας, με τα χέρια μας», μου λέει ο κ. Βαγγέλης, ο οποίος έβαλε πολύ προσωπική εργασία για την αποκατάσταση του κτηρίου. Στα δυο μικρά δωμάτια με τα παλιά έπιπλα, τα κιλίμια, τα μπακίρια και τα σεμεδάκια ξετυλίγεται ένα κομμάτι ιστορίας της ελληνικής προσφυγιάς. «Εμάς σαν Σύλλογο Μικρασιατών, έχοντας και αυτό το μουσείο που έκλεισε 10 χρόνια, μας ωφέλησε η Πολιτιστική Πρωτεύουσα, διότι ήρθε πάρα πολύς κόσμος και είδε το μουσείο μας. Όταν λέμε πολύς κόσμος εννοούμε ότι ήδη το 2019 είχαμε 2.000 επισκέψεις, όχι μόνο από την Ελλάδα και την Αττική, αλλά και από το εξωτερικό. Τι θέλετε; Εγγλέζους, Γάλλους, Ιταλούς, Κινέζους, Γιαπωνέζους; Να πω την αλήθεια λοιπόν, κάναμε και πολλές εκδηλώσεις εδώ στο Μουσείο με την Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Άρα λοιπόν, εμάς μας ωφέλησε, αλλά ωφέλησε και την πόλη. Το μόνο μείον όλης αυτής της ιστορίας είναι ότι ο πολύς κόσμος των κατοίκων, ο πολύς κόσμος της Ελευσίνας, δεν το έζησε, δεν μάθαινε τι γινότανε …Η πλειοψηφία δηλαδή των κατοίκων της Ελευσίνας δεν πήρε μυρωδιά», λέει στην Deutsche Welle, η πρόεδρος του Συλλόγου Μικρασιατών Ελευσίνας Γεωργία Γιαγτζόγλου-Αντωνιάδη.

Στην ερώτηση γιατί συνέβη αυτό, μας απαντά πως η προώθηση των εκδηλώσεων γινόταν μέσω Facebook που πολλοί κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας δεν είχαν πρόσβαση. Ο σύλλογος δεν λάμβανε σχετικά ενημερωτικά μέιλ.

«Μυστήριο 111, Ο Πήλινος Στρατός της Ελευσίνας»

Επόμενος σταθμός μας, το ΙΡΙΣ, ένα πρώην εργοστάσιο χρωμάτων, όπου την τελευταία ημέρα των εκδηλώσεων εγκαινιάστηκε και η ενδιαφέρουσα από πλευράς ιδέας, έκθεση του Κολομβιανού καλλιτέχνη Χουάν Σαντοβάλ με τίτλο «Μυστήριο 111, Ο Πήλινος Στρατός της Ελευσίνας». Ο καλλιτέχνης παρέταξε τα πήλινα εκμαγεία από κράνη περισσοτέρων από 2.000 εργατών της περιοχής. Πάνω σε αυτά αναγράφονται τα ονόματά τους, αλλά και λέξεις που σχετίζονται με την εργασία. Κάποια λευκά κράνη που ξεχωρίζουν, σχηματίζουν τις λέξεις ψωμί, ιδρώτας, θυσίες. «Ήταν μια μακρά διαδικασία. Ήρθα πρώτη φορά το 2015 στην Ελευσίνα. Με ενδιαφέρει η ιστορία της και ο μετασχηματισμός της πόλης», λέει στην Deutsche Welle o Χουάν Σαντοβάλ. Στο προαύλιο προσφέρεται απλόχερα από μεγάλα καζάνια ζεστή φασολάδα, παξιμάδια και κρασί στους επισκέπτες.

Ανάμεσα στον κόσμο και ο καλλιτεχνικός διευθυντής Μιχαήλ Μαρμαρινός, στον οποίο μεταφέρω τις σκέψεις μου για το γεγονός ότι τελικά όλος αυτός ο κόπος, οι ιδέες, τα πρόζεκτ, η Ελευσίνα ως πολιτιστική πρωτεύουσα, δεν έγιναν τόσο γνωστά όσο θα μπορούσαν. «Συμφωνώ απολύτως μαζί σας», τον ακούω με έκπληξη να απαντά. «Αισθάνομαι ότι συνεχώς συνέβαιναν πολύ περισσότερα πράγματα από αυτά που επικοινωνούντο. Θα σας πω κάτι θεσμικό που κρύβεται πίσω από αυτό. Από τη νομοθεσία της εταιρείας δεν έχουμε δικαίωμα να επικοινωνήσουμε κάτι πριν να συμβασιοποιηθεί. Πολλές φορές συνέβαινε να έχουμε τη σύμβαση σε διάφορα πρότζεκτ την προηγούμενη ημέρα του πρότζεκτ. Γεγονός που σημαίνει ότι μπορούσε να επικοινωνηθεί ευρύτερα αυτό, από τη στιγμή που συμβασιοποιήθηκε. Αυτό το απόστημα έσπασε κάποια στιγμή, πολύ αργά και όχι ολοκληρωτικά, με νομικούς και με θεσμικούς τρόπους. Φανταστείτε πως ένα θεσμικό ατόπημα, ένα νομικό ατόπημα στη σύσταση της εταιρείας μπορεί να σου κόψει τα πόδια. Λοιπόν, αυτό σημαίνει ότι για πολλά έργα δεν είχαμε τον απαιτούμενο χρόνο να το επικοινωνήσουμε εγκαίρως και όσο έπρεπε. Ένα αυτό. Το δεύτερο είναι ότι το μπάτζετ που διέθετε η  επικοινωνία ήταν το ένα έκτο, το ένα όγδοον από το μπάτζετ επικοινωνίας που είχαν οι άλλες πολιτιστικές πρωτεύουσες, οι αδερφές πολιτιστικές πρωτεύουσες».

Το μέλλον έχει τις ρίζες του στο παρελθόν

Στο μειωμένο μπάτζετ στην επικοινωνία οφείλεται όπως μας εξηγεί ο κ. Μαρμαρινός το γεγονός ότι δεν είδαμε διαφημιστικά σποτ στα μεγάλα ιδιωτικά κανάλια, αλλά στα δημόσια.

Η έλλειψη αποτελεσματικής επικοινωνίας δεν ακυρώνει βέβαια την προσπάθεια και τον κόπο που κατέβαλαν όσοι εργάστηκαν και όσοι συμμετείχαν ως καλλιτέχνες. Εκτός αυτού η Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2023 παραδίδει δέκα νέους χώρους που ανακαινίστηκαν, όπως για παράδειγμα το Παλαιό Ελαιουργείο, το οποίο είναι ένα μικρό κόσμημα, αλλά και τον πρόσφατα ανακαινισμένο κινηματογράφο Ελευσίς. Αν αυτή η κληρονομιά δεν έχει την δύσμοιρη τύχη των Ολυμπιακών Ακινήτων και οι χώροι αξιοποιηθούν από την τοπική κοινωνία και όχι μόνο, τότε θα έχει επιτευχθεί ένας μακρόπνοος στόχος και η Ελευσίνα ίσως γίνει ένας διαρκής πολιτιστικός πόλος έλξης. Όσο για τον αντίκτυπό της και τα επιτεύγματά της σε αριθμούς, θα περιμένουμε να διαβάσουμε με ενδιαφέρον τον ερχόμενο Μάρτιο τα αποτελέσματα της έρευνας που διενεργεί το Πάντειο Πανεπιστήμιο για το αποτύπωμα που άφησε η Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2023.