Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, τις τελευταίες δύο δεκαετίες πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν «ξεπεράσει» τη φτώχεια. Κυρίως στην Κίνα, την Ινδία, της Βραζιλία, το Βιετνάμ, τη Ρωσία και άλλες γοργά αναπτυσσόμενες χώρες έχουν δημιουργηθεί νέα κοινωνικά στρώματα, τα οποία εν μέρει χαρακτηρίζονται από σχετική ευημερία. Τα στρώματα αυτά θεωρούνται «ατμομηχανές» της ανάπτυξης και φορέας δυνητικών πολιτικών αλλαγών στις εν λόγω χώρες. Ο Αλεχάντρο Γκουαρίν, ερευνητής στο Γερμανικό Ινστιτούτο Αναπτυξιακής Πολιτικής (DIE) αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τις διαπιστώσεις αυτές.

Προβλήματα ορισμού των «μεσαίων στρωμάτων»

Ακόμη και ο ορισμός των «μεσαίων στρωμάτων» είναι προβληματικός και ελάχιστη σχέση έχει με τη δυτική έννοια του όρου. Για παράδειγμα, στη Γερμανία και τις ΗΠΑ χαρακτηρίζουμε μεσαία στρώματα εκείνες τις εισοδηματικές ομάδες που βρίσκονται σε ποσοστό 25% άνω ή κάτω του μέσου όρου εισοδήματος μιας κοινωνίας. Αυτός ο ορισμός δεν μπορεί να ισχύσει για τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου ο μέσος όρος εισοδήματος είναι απελπιστικά χαμηλός. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες και τις «αναδυόμενες οικονομίες» προτιμάται ένας άλλος τρόπος προσδιορισμού της μεσαίας τάξης. «Στα μεσαία στρώματα ανήκουν όλοι όσοι έχουν υπερβεί τη φτώχεια» λέει ο Αλεχάντρο Γκουαρίν. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, όποιος κερδίζει ημερησίως περισσότερα από δύο δολάρια, μπορεί στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες να λέει ότι ανήκει στη μεσαία τάξη. Σε άλλες χώρες, όποιος κερδίζει 10 ή 20 ή 30 δολάρια. Σε κάθε περίπτωση, η σχέση προς την φτώχεια είναι καθοριστική. Και εδώ τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που εγκαταλείπουν τη φτώχεια και βλέπουν το πραγματικό τους εισόδημα να αυξάνεται.

Μείωση της αγροτικής φτώχειας και ανάπτυξη των μεσαίων στρωμάτων

Η εξέλιξη αυτή είναι ορατή κυρίως στις χώρες της Ασίας. Στην Κίνα, ένα μεγάλο μέρος του αγροτικού πληθυσμού έχει εγκαταλείψει την ύπαιθρο και εργάζεται στις πόλεις. Οι περισσότεροι πρώην αγρότες, ως βιομηχανικοί εργάτες, έχουν τώρα μετρήσιμο εισόδημα. Πρόκειται για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους που συνήθως εργάζονται υπό άθλιες συνθήκες, ωστόσο το εισόδημά τους έχει αυξηθεί. «Ο περιορισμός της αγροτικής φτώχειας στην Κίνα προσδιορίζει την ανάπτυξη των μεσαίων στρωμάτων», λέει ο Αλεχάντρο Γκουαρίν. Παρόμοια είναι η κατάσταση στην Ινδία. «Οι άνθρωποι που ξεφεύγουν από τη φτώχεια και διασφαλίζουν μια σχετική ευημερία δημιουργούν ένα θετικό σπιράλ και αυτό με τη σειρά του συμβάλλει στην ανάπτυξη», εκτιμά ο ερευνητής.

Το φαινόμενο παρατηρείται και σε άλλες περιοχές του πλανήτη

«Πρόκειται για κύματα που παρατηρούνται από τις δεκαετίες του 70 και του 80», λέει ο Αλεχάντρο Γκουαρίν και διευκρινίζει: «Το πρώτο κύμα ξεκίνησε στην Λατινική Αμερική την εποχή αυτή, αλλά αργότερα σταμάτησε. Συνεχίστηκε στην Ασία, κυρίως στην Κίνα, στην οποία μεταφέρθηκε ένα μεγάλο μέρος της βιομηχανικής παραγωγής και στις άλλες χώρες, όπως το Βιετνάμ, την Ινδία, το Μπαγκλαντές και την Ταϊλάνδη. Το τρίτο κύμα παρατηρείται στη Αφρική, όπου άρχισε η συσσώρευση βιομηχανικής παραγωγής, αλλά σε μικρότερες διαστάσεις. Και εκεί δημιουργούνται "μεσαία στρώματα“, όπως είπαμε, όχι με τη δυτική έννοια του όρου».

Κι αυτό γιατί, σύμφωνα με τον ερευνητή, τα μεσαία στρώματα δεν μπορούν να ορισθούν μόνο με βάση την οικονομική τους ισχύ αλλά και το πολιτισμικό τους habitus, δηλαδή το μορφωτικό τους επίπεδο, την πρόσβασή τους στην μόρφωση, την δημόσια υγεία και τα ΜΜΕ.

Ο Αλεχάντρο Γκουαρίν δεν θεωρεί ότι οι πολιτικές ανακατατάξεις στον αραβικό κόσμο προέρχονται αποκλειστικά από τα νέα μεσαία στρώματα των χωρών αυτών. «Οι εξεγέρσεις αυτές οφείλονται σε έναν συνδυασμό δυσαρέσκειας των νέων μεσαίων στρωμάτων και την απόγνωση των εξαθλιωμένων μαζών», εξηγεί.

Η συρρίκνωση της μεσαίας τάξης σε Ευρώπη και ΗΠΑ

Και ενώ στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνεται το ποσοστό των ανθρώπων που ανήκει στη μεσαία τάξη, στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ παρατηρείται το αντίθετο. Η μεσαία τάξη συρρικνώνεται. Σχετίζονται τα δύο αυτά φαινόμενα. Ο ερευνητής στο Γερμανικό Ινστιτούτο Αναπτυξιακής Πολιτικής διαπιστώνει μια σχέση μεταξύ των δύο φαινομένων, αλλά δεν την θεωρεί σχέση «αίτιου και αιτιατού». Σύμφωνα με τον Γκουαρίν, «η διάβρωση της μεσαίας τάξης στις βιομηχανικές χώρες οφείλεται στο γεγονός ότι το εισόδημά της μένει στάσιμο σε σχέση με εκείνο των πλουσίων». Αυτό που παρατηρούμε στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη «είναι ένα πρόβλημα ανακατανομής που δεν έχει σχέση με την ανάπτυξη μεσαίων στρωμάτων σε άλλες χώρες. Είναι δύο παράλληλες διαδικασίες, αλλά δεν προκαλεί η μία την άλλη».

Mirjam Gehrke / Σταμάτης Ασημένιος

Υπεύθ. Σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη