Η διαδρομή του επισκέπτη μέσα στο Κρατικό Μουσείο Ρηνανίας στο Τριρ σκοτεινιάζει συνεχώς καθώς τον οδηγεί στο τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σε μια μαύρη αίθουσα μ’ έναν κενό θρόνο. Μέχρι εκεί έχει ήδη διατρέξει γύρω στα 150 χρόνια από την ιστορία της ύστερης αρχαιότητας. Και έχει δει όλες τις πτυχές της ζωής τότε: από ξύλινα σπίτια, φθαρμένα νομίσματα και αποπάτους χωρίς αποχέτευση μέχρι στοιχεία από αυτοκρατορικά ανάκτορα, με θέρμες και δείγματα υαλουργίας και χρυσοχοΐας.

Όλα αυτά στο Τριρ της Γερμανίας, την παμπάλαια  ρωμαϊκή αποικία που ονομαζόταν Τρέβηροι. Το μυστήριο που καλούμεθα να εξιχνιάσουμε είναι πώς καταστράφηκε ο υψηλός για την εποχή του ρωμαϊκός πολιτισμός. 700 εκθέματα από 20 χώρες, διεσπαρμένα σε τρία μουσεία της πόλης. Το κομμάτι της έκθεσης στο Κρατικό Μουσείο Ρηνανίας είναι αφιερωμένο στον 4ο και 5ο αιώνα.

Προς τη δύση του ηλίου

Οι αίθουσες της έκθεσης είναι διαμορφωμένες χρωματικά «σαν ήλιος που δύει», λέει ο διευθυντής του Μουσείου Μάρκους Ρόιτερ. «Μέχρι που δύει όντως στην τελευταία κατάμαυρη αίθουσα». Στα σημαντικότερα δάνεια για την έκθεση συμπεριλαμβάνονται μια μαρμάρινη κεφαλή της Αφροδίτης από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, ο πορφυρός κορμός ενός αυτοκρατορικού ανδριάντα από τη Ραβέννα, μωσαϊκά από τη Βόρεια Αφρική ή η μικροσκοπική κεφαλή ενός λέοντα από ορεία κρύσταλλο από το Μεσαιωνικό Μουσείο του Παρισιού. «Αυτό το κομμάτι συνήθως δεν δανείζεται» επισημαίνει ο Ρόιτερ. Άλλα εκθέματα έρχονται από το Λούβρο, το Βρετανικό Μουσείο και πολλές γερμανικές συλλογές.

Ο ήλιος είναι ακόμα στο στερέωμα, όταν η έκθεση στο Κρατικό Μουσείο Ρηνανίας μας παρουσιάζει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία γύρω στο 350. Υπήρξαν τότε τέσσερις αυτοκράτορες που αναζητούσαν συνεχώς νέες έδρες – και έδιναν μεγάλη σημασία στη νομιμοφροσύνη των κρατικών υπαλλήλων και των στρατηγών τους. «Τους έκαναν δώρα, αργυρές ράβδους ή χρυσές πόρπες, για να διασφαλίσουν την αφοσίωσή τους», λέει ο Ρόιτερ και δείχνει ένα πολύτιμο «διάτρητο αγγείο» από γυαλί, ένα από τα έξη που έχουν συνολικά διασωθεί.

Η βαθμιαία παρακμή

Μετά αρχίζουν να μαζεύονται σύννεφα. Οι αυτοκράτορες μάχονται μεταξύ τους, οι στρατηγοί στασιάζουν κατά του αυτοκράτορά τους. Και οι Γερμανοί, που κάνουν καριέρα στον ρωμαϊκό στρατό, αλλάζουν τις δομές της εξουσίας. Ξεσπούν εμφύλιοι. «Η αυτοκρατορία τρώει τις ίδιες της τις σάρκες με αποτέλεσμα ο στρατός να αποδυναμώνεται», λέει ο Ρόιτερ. Στο μεταξύ αρχίζουν οι εισβολές ξένων φύλων και οι λεηλασίες. Στην πορτοκαλί αίθουσα της έκθεσης μια εγκατάσταση πολυμέσων αναπαριστά τους πολέμους που ξεσπούν στη δυτική αυτοκρατορία. «Από το 400 στη Δύση το κράτος καταρρέει», λέει ο Ρόιτερ. Στην σκούρα κόκκινη αίθουσα η Ρώμη λεηλατείται. Ο επισκέπτης ακούει φωτιές να τριζοβολούν, άλογα να χλιμιντρίζουν. Στην προθήκη λειωμένα νομίσματα, χρονολογημένα το 410. Και στο τέλος η μαύρη αίθουσα με τον άδειο θρόνο. Πτώση και σιγή.

Για τον αρχαιολόγο Ρόιτερ οι δύο βασικοί λόγοι για την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είναι οι εσωτερικές εμφύλιες συρράξεις και οι επιθέσεις των γερμανικών φύλων σε πολλά σημεία της επικράτειας. «Πάντως οριστική απάντηση δεν θα δοθεί ποτέ.» Μέχρι σήμερα έχουν διατυπωθεί γύρω στις 700 σχετικές θεωρίες. Ίχνη μιας παγκόσμιας καταστροφής λοιπόν στην τριπλή έκθεση του Τριρ, της σπουδαιότερης κάποτε ρωμαϊκής μεγαλούπολης βορείως των Άλπεων, που σημειωτέον έχει προϋπολογισμό 5,7 εκατομμύρια ευρώ και θα διαρκέσει μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου.

Μπίργκιτ Ράιχερτ, dpa

Επιμέλεια: Σπύρος Μοσκόβου