9 Νοεμβρίου 1989. Μια ημέρα που έμεινε χαραγμένη στην ιστορία της σύγχρονης Γερμανίας. Το Τείχος που χώριζε την Δυτική από την Ανατολική Γερμανία πέφτει, συμπαρασύροντας μαζί του μια εποχή και σηματοδοτώντας την αρχή μιας νέας. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ) αποτελεί παρελθόν, όπως και το σύνθημα «Για τον Σοσιαλισμό και την Ειρήνη». Ένα σύνθημα που θυμούνται πολλοί και το οποίο εμπεριείχε μεγάλη δόση ειρωνείας. Το σύνθημα αυτό συναντάμε και στις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος του Ούβε Τέλκαμπ «Ο Πύργος» (2008).

Το «Μαγικό Βουνό» του Σοσιαλισμού

O «Πύργος» τoυ Τέλκαμπ δεν είναι τίποτα άλλο από μια αστική συνοικία με βίλες στη Δρέσδη, σε ένα λόφο πάνω από τις όχθες του Έλβα. Ένας τόπος που θυμίζει έντονα το σανατόριο στο «Μαγικό Βουνό» του Τόμας Μαν. Με τη διαφορά όμως ότι στον «Πύργο» η πόλη είναι συνώνυμη με την κρατική δομή, η οποία είναι πανταχού παρούσα. Το γεγονός αυτό αποτελεί και τον γενεσιουργό λόγο της λύπης των κατοίκων του «Πύργου»: ότι οι ίδιοι δεν μπορούν να ξεφύγουν από το κράτος, αλλά πρέπει να προσαρμοστούν μέχρι το σημείο της υποταγής. Όλα βαίνουν καλώς μόνο όταν πηγαίνουν σύμφωνα με τους κρατικούς όρους συμμόρφωσης. Μια από τις απρόσωπες φιγούρες του έργου ονομάζεται «Nemo», που στα λατινικά σημαίνει «κανένας». Έτσι κάπως έβλεπε και το καθεστώς της ΛΔΓ τα άτομα. Με άλλα λόγια πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που θέτει στο επίκεντρο το ερώτημα της καθημερινής ζωής κάτω από συνθήκες επιτήρησης.

Φυγή στο μέλλον

Υπήρχαν όμως εναλλακτικοί δρόμοι για μια διαφορετική καθημερινότητα στη ΛΔΓ; Μετά βίας. Συχνά η λύση ήταν μία. Η φυγή προς δυσμάς. Τη δική της προσπάθεια να διαφύγει από το Ανατολικό στο Δυτικό Βερολίνο το 1986 σε ηλικία 20 ετών περιγράφει η Κάτριν Άσκαν στο μυθιστόρημά της με τίτλο «Να τη σκαπουλάρω» (Aus dem Schneider) (2000). Η ίδια περιγράφει τη βαρετή, γκρίζα καθημερινότητα που βίωνε ως νέα κοπέλα στην Ανατολική Γερμανία, την οποία παρομοιάζει στο βιβλίο της με «τάφο».

Το μυθιστόρημα σκιαγραφεί τις αγωνίες και τη θέληση της νεαρής κοπέλας για ζωή αλλά και το πώς τελικά κατάφερε να διαφύγει στο Δυτικό Βερολίνο, μέσα από μια σειρά δυσκολιών και προσωπικών δυσάρεστων βιωμάτων. Οι αναμνήσεις της Κάτριν Άσκαν αφήνουν μια πικρή γεύση, αλλά παράλληλα δίνουν γλαφυρά την εικόνα των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν πολλοί Ανατολικογερμανοί. Μεταξύ 1976 και 1988 περίπου 60.000 άνθρωποι προσπάθησαν να διαφύγουν από τη ΛΔΓ, ωστόσο 40.000 εξ αυτών δεν κατάφεραν να περάσουν τα σύνορα.

Η Στάζι αλλιώς και μια μυθιστορηματική ταινία δρόμου

Πώς όμως η ΛΔΓ κατάφερε να κρατήσει επί δεκαετίες αυτό το άτεγκτο πρόσωπο; Μέσω μιας καλά οπλισμένης κρατικής μηχανής αλλά και μέσω της ψυχολογίας της μάζας. Αυτά τα θέματα απασχολούν τον Τόμας Μπρούσιγκ στο καυστικό βιβλίο του «Ήρωες σαν κι εμάς» (Helden wie wir) που κυκλοφόρησε το 1995. Ο τίτλος παραπέμπει στους υπαλλήλους της Στάζι, οι οποίοι παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της ΛΔΓ κατασκόπευσαν το σύνολο του πληθυσμού, το φθινόπωρο του 1989 ζητούσαν να τους αποκαλούν «ήρωες». Μια ειρωνική ματιά για τη μετάβαση από την εργασιακή καθημερινότητα της κατασκοπείας στην πτώση του καθεστώτος. Μια αποτύπωση του παράξενου κόσμου της Στάζι, γραμμένη σε α' πρόσωπο.

Σε διαφορετικό ελαφρώς κλίμα κινείται το μυθιστόρημα «Αδάμ και Έβελιν» του Ίνγκο Σούλτσε (2008). Η υπόθεση τοποθετείται στο καλοκαίρι του 1989, όταν άνοιξαν τα σύνορα της Ανατολικής Γερμανίας με την Ουγγαρία, γεγονός που αποτέλεσε τον «προάγγελο» της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου. Μια ιστορία αγάπης και απιστίας σε μια κομβική ιστορική συγκυρία. Ο τσαγκάρης Αδάμ φλερτάρει με τις πελάτισσες του και η σύζυγός του Έβελιν, όταν το μαθαίνει, αποφασίζει να φύγει για την Ουγγαρία. Ο Αδάμ όμως δεν θέλει να την αφήσει κι έτσι ο έρωτας και η προσωπική περιπέτεια αγάπης συναντά την ιστορία της Γερμανίας σε ένα μυθιστόρημα που θυμίζει «ταινία δρόμου».

Kersten Knipp / Δήμητρα Κυρανούδη