Ο «Μικρός Δρόμος» είναι ένα από τα λίγα αριστουργήματα του Γιαν Βερμέερ που έχουν διασωθεί. Μια γυναίκα κεντάει, μια άλλη πλένει στη βρύση, δυο παιδιά παίζουν στο δρόμο. Η καθημερινότητα δοσμένη με ακρίβεια και απλότητα. Όταν πέθανε ο Γιαν Βερμέερ τον Δεκέμβριο του 1675 σε ηλικία 43 ετών, το έργο του περιελάμβανε μόλις 37 πίνακες. 28 έχουν συγκεντρωθεί τώρα στο μουσείο Rijksmuseum στο Άμστερνταμ και παρουσιάζονται στη μεγαλύτερη έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ με έργα του Ολλανδού καλλιτέχνη.

Είναι δύσκολο να πει κανείς τι είναι αυτό που γοητεύει τους θαυμαστές του Βερμέερ. Ο χειρισμός του πινέλου και του χρώματος, η τεχνική του ικανότητα, το παιχνίδι με το φως, η σύνθεση, η προοπτική; «Ο Βερμέερ ήταν ένας μαέστρος του φωτός», λέει ο Γκρέγκορ Βέμπερ, συνεπιμελητής της έκθεσης στο Άμστερνταμ. Κανένας καλλιτέχνης δεν έχει ζωγραφίσει το φως όπως ο Βερμέερ, αφενός με τρόπο ρεαλιστικό αλλά και γεμάτο από μια αινιγματική ηρεμία. Οι ιταλικές επιρροές είναι ορατές αν και δεν έφυγε ποτέ από τη γενέτειρά του, το Ντελφτ.

Ιστορίες της Βίβλου μέχρι σκηνές από την καθημερινή ζωή

Αρχικά ασχολήθηκε με ιστορικά θέματα. Σκηνές από τη Βίβλο, από την αρχαία ιστορία και τη ζωή των αγίων. Δημιούργησε έντονες χρωματικές αντιθέσεις που θυμίζουν έργα του Καραβάτζο. Η επιστήμη ακόμη διερωτάται γιατί ο Βερμέερ άλλαξε θεματική από το 1656 και μετά. Ασχολήθηκε από τότε με σκηνές από την καθημερινότητα. Μια υπηρέτρια που ρίχνει γάλα σε μια κανάτα. Ένα νεαρό κορίτσι που γράφει ένα γράμμα. Μια κόρη καλής οικογενείας στο μάθημα μουσικής.

Φιλοτεχνεί φανταστικούς εσωτερικούς χώρους, οι οποίοι ωστόσο δίνουν την αίσθηση της καλής γνώσης για την καθημερινή ζωή του 17ου αιώνα. Ο χρόνος φαίνεται να σταματά. Οι πίνακές του μοιάζουν με  φωτογραφίες, εκπέμπουν μια βαθιά εσωτερικότητα, μια μεγάλη σιωπή. Με το πέρασμα του χρόνου η ζωγραφική του γίνεται όλο και πιο εκλεπτυσμένη. Το φως κυριαρχεί δίνοντας πλαστικότητα στα έργα και μια καταπληκτική απλότητα. Το φως κυριαρχεί και πάνω στο μαργαριτάρι του κοριτσιού με το σκουλαρίκι. Αυτό το περίφημο μοναδικό έργο. Όμως είναι αυτό, τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο. Οι συνθέσεις του είναι απλές, λιτές, ακριβείς. Αποδίδουν με τόση ομορφιά και απλότητα την καθημερινότητα.

Σε αντίθεση με ό,τι προηγουμένως πιστεύονταν, ο περίφημος ζωγράφος από το Ντελφτ δεν χρησιμοποιούσε τον λεγόμενο «σκοτεινό θάλαμο», το κουτί αυτό που προβάλλει το είδωλο του χώρου ή του αντικειμένου πάνω στον πίνακα βοηθώντας στη σχεδίαση της προοπτικής. Του αρκούσε ένα καρφί, το οποίο κάρφωνε σε ένα ξύλο και τραβούσε τις γραμμές της προοπτικής του με μια κλωστή. Κι άλλοι ζωγράφοι χρησιμοποίησαν αυτή την τεχνική. Συντηρητές ανακάλυψαν αυτή την τεχνική του με ακτίνες Χ σε πολλούς από τους πίνακές του.

Ένας σπουδαίος ζωγράφος

Εκτός αυτού ο Βερμέερ συχνά ξαναζωγράφιζε πάνω στους ήδη ζωγραφισμένους πίνακες. Έτσι οι επιστήμονες ανακάλυψαν ένα λαούτο κάτω από το έργο «Νεαρή κυρία με μαργαριταρένιο κολιέ» η μια γυμνή νεαρή κοπέλα στον πίνακα «Κορίτσι που διαβάζει ένα γράμμα στο ανοιχτό παράθυρο».

Πιθανολογείται ότι ο Βερμέερ ζωγράφισε τον τελευταίο του πίνακα το 1675 και ήταν η «Κοπέλα καθισμένη στο βιργινάλι». Στην έκθεση στο Άμστερνταμ τα έργα κρέμονται σε ευρύχωρα δωμάτια, όπου οι βαριές κουρτίνες δημιουργούν μια ατμόσφαιρα της εποχής ενώ όλοι οι πίνακες προστατεύονται με τζάμι εξαιτίας του φόβου επιθέσεων ακτιβιστών για το κλίμα.

Ο Γιαν Βερμέερ πέθανε πάμπτωχος το 1675. Άφησε πίσω του μια γυναίκα και δέκα παιδιά. Λίγο μετά τον θάνατό του, ο καλλιτέχνης ξεχάστηκε. Οι ιστορικοί τέχνης ανακάλυψαν ξανά το έργο του μόλις τον 19ο αιώνα. Σήμερα, ο Βερμέερ θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους όλων των εποχών.

Λίγες μέρες πριν τα εγκαίνια της έκθεσης, στις 10 Φεβρουαρίου 2023 είχαν ήδη πουληθεί 150.000 εισιτήρια και μόλις τρεις μέρες μετά τα εγκαίνια είχαν εξαντληθεί και τα 450.000 εισιτήρια!

Στέφαν Ντέγκε

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου