Ήταν 15 Ιουνίου του 1215, στις όχθες ενός παραποτάμου του Τάμεση λίγο έξω από το Λονδίνο, όταν υπεγράφη το πιο σημαντικό ιστορικό κείμενο της μοντέρνας ευρωπαϊκής πολιτικής και συνταγματικής ιστορίας. Η Magna Carta, μια συμφωνία εκεχειρίας μεταξύ του Βασιλιά Ιωάννη της Αγγλίας και των βαρόνων που είχαν επαναστατήσει εναντίον του και κατά της ελέω θεού μοναρχίας συλλήβδην, ζητώντας περισσότερα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και ελευθερίες.

Με τη Magna Carta σημειώνεται μια σημαντική ιστορική τομή. Αποτελεί τον πρώτο γραπτό κατάλογο θεμελιωδών δικαιωμάτων κατά τον ύστερο Μεσαίωνα, το οποίο αποτέλεσε τον προάγγελο όλων των μεταγενέστερων γραπτών Συνταγμάτων ανά τον κόσμο. Αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το Αμερικανικό Σύνταγμα του 1787 και της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη του 1789, απόρροια της Γαλλικής Επανάστασης. Αλλά και στη σύγχρονη εποχή η Magna Carta θεωρείται ως ο άμεσος συνταγματικός «πρόγονος» της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων όπως και της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του ΟΗΕ. Σήμερα, 800 μετά από τη θέσπισή της, υπάρχουν μόνο τέσσερα ιστορικά αντίτυπα της Magna Carta.

To άγραφο βρετανικό Σύνταγμα

Παρά τη σημαντικότητα της Magna Carta και την αναγνώρισή της ως εμβληματικού κειμένου που έθεσε τις βάσεις για τη σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία και το κράτος δικαίου, η γενέτειρά της, η Μεγάλη Βρετανία, παραμένει μέχρι σήμερα χωρίς γραπτό Σύνταγμα. Οι άλλες δύο χώρες στον κόσμο που έχουν ακολουθήσει το παράδειγμά του άγραφου Συντάγματος είναι το Ισραήλ και η Νέα Ζηλανδία. Το Ηνωμένο Βασίλειο – αποτελούμενο σήμερα από την Αγγλία, τη Σκωτία, την Ουαλία και τη Β. Ιρλανδία – επέλεξε να μην κωδικοποιήσει σε γραπτό συνταγματικό κείμενο τη νομική παράδοση της Magna Carta. Mέχρι σήμερα διαθέτει ένα σύνθετο άγραφο Σύνταγμα, το οποίο αποτελείται από ένα κράμα αγγλοσαξονικών νομικών παραδόσεων, νομολογίας και νομοθεσίας, κοινοβουλευτικών πρακτικών και εθίμων καθώς και αρχών και υποχρεώσεων που απορρέουν πλέον από το ευρωπαϊκό νομικό κεκτημένο και το διεθνές δίκαιο.

Εντούτοις, σύμφωνα με την Εμ Τζονστόουν, ιστορικό και μελετήτρια της Magna Carta από το Πανεπιστήμιο Royal Holloway του Λονδίνου, η σπουδαία κληρονομιά της Magna Carta παραμένει μέχρι σήμερα παρούσα σε πολλές εκφάνσεις του βρετανικού νομικού συστήματος, άλλοτε άμεσα κι άλλοτε έμμεσα. Η έννοια της δίκαιης δίκης και η θρησκευτική ελευθερία είναι, για παράδειγμα, δύο κατακτήσεις της Magna Carta που αποτελούν μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς για τους βρετανούς νομικούς, οι οποίοι τις επικελούνται τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη για να θεμελιώσουν την έννομη προστασία δικαιωμάτων που δεν κατοχυρώνονται διαφορετικά -ελλείψει π.χ. γραπτού Συντάγματος.

Ιστορικά κενά

Ωστόσο παρά την ιστορική σημασία της Magna Carta πολλοί βρετανοί πολίτες δεν την γνωρίζουν καν. Ακόμη και ο ίδιος ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον, σε ερώτηση του αμερικανού δημοσιογράφου Ντέιβιντ Λέτερμαν πριν από τρία χρόνια για το τι σημαίνουν οι λέξεις «Magne Carta» στα αγγλικά δυσκολεύτηκε να απαντήσει. Αυτό εξηγείται από τη γενικευμένη άγνοια της μεσαιωνικής βρετανικής ιστορίας από μεγάλο μέρος του πληθυσμού, πόσο μάλλον για την «περίοδο της δυναστείας των Πλανταγενετών και τη νορμανδική περίοδο», εξηγεί η Τζονστόουν.

Η βρετανίδα ιστορικός θεωρεί ότι ο μόνος τρόπος για να καλυφθούν αυτά τα κενά είναι η σύνδεση ιστορικών κειμένων, όπως η Μagna Carta, με τη δημόσια συζήτηση πάνω σε σύγχρονα ζητήματα, για παράδειγμα αναφορικά με το ζήτημα της επιτήρησης δημόσιων χώρων και τους κινδύνους που αυτή ενέχει για την προσωπική ελευθερία. «Μόνο έτσι οι νέοι άνθρωποι μπορούν και πάλι να αποκτήσουν ενδιαφέρον για το τι σήμαιναν οι ελευθερίες εκείνες τότε και τώρα», σημειώνει η Τζονστόουν.

Κέιτ Μπράντι / Δήμητρα Κυρανούδη