Ο Χίτλερ είχε ανακηρύξει το 1933 τη Νυρεμβέργη ως την κατεξοχήν «πόλη για τις εκδηλώσεις του ναζιστικού κόμματος». Πίστευε ότι το καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό κέντρο της πόλης, σύμβολο του γερμανικού εμπορικού πνεύματος αλλά και του γερμανικού πολιτισμού, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως το τέλειο σκηνικό για τις προπαγανδιστικές εκδηλώσεις των ναζί. Το ίδιο και το μεγάλο δημοτικό στάδιο, τα θέατρα, τα πάρκα και οι λίμνες της Νυρεμβέργης. Αυτές οι εκδηλώσεις θα πλαισιώνονταν φυσικά και με την απαραίτητη μουσική υπόκρουση, ιδίως με όπερα, που για τον Χίτλερ αλλά και τον υπουργό Προπαγάνδας Γκέμπελς αποτελούσε το ιδανικό μουσικό χαλί για τις προπαγανδιστικές ναζιστικές φιέστες.

«Χίτλερ. Εξουσία. Όπερα»

Μια νέα έκθεση στο Κέντρο Τεκμηρίωσης των Ναζιστικών Εγκλημάτων στη Νυρεμβέργη εστιάζει αυτή την περίοδο στο ρόλο που διαδραμάτισε ειδικότερα η ιστορική Όπερα της Νυρεμβέργης στην υπηρεσία της χιτλερικής προπαγάνδας. Γενικότερα πώς η τέχνη χρησιμοποιήθηκε από τους ναζί ως όχημα για την προώθηση της ιδεολογίας ενός αποτρόπαιου καθεστώτος. Η έκθεση της Νυρεμβέργης έχει τον τίτλο «Hitler. Macht. Oper», που διαβάζεται με δύο τρόπους: είτε ως «Χίτλερ. Εξουσία. Όπερα» είτε ως «Ο Χίτλερ κάνει όπερα». Πράγματι ο Χίτλερ σε πολλές περιπτώσεις επέλεγε ο ίδιος προσωπικά τα έργα όπερας που θα πλαισίωναν τις διάφορες εμφανίσεις του. 

Ένα από τα πλέον δημοφιλή έργα στους ναζιστικούς κύκλους ήταν η βαγκνερική όπερα «Οι αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης». Η μεγαλειώδης όπερα των τεσσάρων ωρών μάλιστα ήταν το μουσικό έργο που ανέβηκε τον Μάρτιο του 1933 στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου για να σηματοδοτήσει την «ίδρυση» του Τρίτου Ράιχ. Πρόκειται άλλωστε για μια καθαρά γερμανική όπερα που ταίριαζε απόλυτα στην καλλιτεχνική προπαγάνδα των ναζί. Πατριωτισμός, γερμανική υπεροχή, εθνική καθαρότητα ήταν μερικά από τα στοιχεία που ενυπήρχαν ήδη στην όπερα του Βάγκνερ και τα οποία έσπευσε να «αξιοποιήσει» το ναζιστικό καθεστώς.

Η ναζιστική αποθέωση του Βάγκνερ

«Οι Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης» αποθεώθηκαν όμως  λίγο αργότερα, το 1934, όταν η Λένι Ρίφενσταλ χρησιμοποίησε το Πρελούδιο από την Τρίτη Πράξη των «Αρχιτραγουδιστών της Νυρεμβέργης» στην προπαγανδιστική ταινία της «Ο θρίαμβος της θέλησης» (Der Triumpf des Willens). H ταινία της Ρίφενσταλ πρωτοπαίχτηκε επίσης στη Νυρεμβέργη μπροστά από εκατοντάδες χιλιάδες οπαδούς του Χίτλερ. Έκτοτε τόσο τα έργα του Βάγκνερ όσο και η Νυρεμβέργη ταυτίστηκαν με την «καθαρή» ναζιστική τέχνη και ιδεολογία.

Αναφορικά με τον Βάγκνερ, το γεγονός ότι πολλά από τα έργα του διακατέχονταν από ένα πνεύμα αντισημιτισμού λειτούργησε ως ένα επιπλέον στοιχείο για τη μεγάλη αποδοχή και διάδοσή τους κατά τη ναζιστική περίοδο. Ο ίδιος ο Χίτλερ, όπως σημειώνει και στο «Mein Kampf», αγαπούσε την όπερα και ειδικά τον Βάγκνερ. Η όπερα «Λόενγκριν» που είχε ακούσει σε ηλικία 12 ετών στη Βιέννη τον είχε σημαδέψει ανεξίτηλα, ενώ στην όπερα «Ριέντσι», με πρωταγωνιστή έναν Ιταλό εθνικόφρονα που κατάφερε να ανέλθει στην εξουσία κατατροπώνοντας την παλιά διεφθαρμένη ελίτ, έβλεπε τη δική του ανέλιξη στην εξουσία.

Μια μεγάλη έκθεση δίχως προηγούμενο

Η έκθεση της Νυρεμβέργης παρουσιάζει συνολικά 350 εκθέματα και βασίζεται σε μια ενδελεχή έρευνα πάνω στη θέση της μουσικής και ευρύτερα της τέχνης στην ναζιστική προπαγανδιστική μηχανή. Η έκθεση έχει στηθεί σε έναν χώρο μήκους 540 μέτρων, εκεί που κάποτε ο «Φύρερ» μιλούσε στα μέλη του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Στην έκθεση παρουσιάζονται κείμενα, εικόνες, κινηματογραφικά αποσπάσματα και άλλα ντοκουμέντα σχετικά με το πώς ο Χίτλερ είχε χρησιμοποιήσει την όπερα για να εκπληρώσει τους δικούς του, σκοτεινούς σκοπούς. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκθεση που έχει γίνει ποτέ πάνω σε αυτό το θέμα, ενώ πολύ την συγκρίνουν με μια αντίστοιχη έκθεση που είχε λάβει χώρα το 1988 στο Ντύσελντορφ με θέμα την «εκφυλισμένη μουσική» των ναζί.

Στιούαρτ Μπράουν/ Δήμητρα Κυρανούδη