Το λιώσιμο των πάγων ήταν μια από τις πρώτες προειδοποιήσεις των επιστημόνων σε παγκόσμιο επίπεδο για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η πολική αρκούδα αποτέλεσε το κεντρικό «πρόσωπο» της περιβαλλοντικής καμπάνιας στα ΜΜΕ. Στο μεταξύ η ανθρωπότητα έχει κατανοήσει ότι ένα μεταβαλλόμενο κλίμα με αυξανόμενες θερμοκρασίες, με πιο συχνά και ακραία καιρικά φαινόμενα, δεν επηρεάζει μόνο τα αρπακτικά ζώα της Αρκτικής. Η εικόνα της πολικής αρκούδας ωστόσο δεν είναι η μόνη που έχει χρησιμοποιηθεί ως σύμβολο της κλιματικής κρίσης, αλλά και οι καταστροφικές πλημμύρες στην κοιλάδα του ποταμού Αρ της Γερμανίας το 2021 ή οι φονικές δασικές πυρκαγιές στην Αυστραλία. Η κλιματική κρίση έχει γίνει εδώ και καιρό αισθητή εκεί που ζουν οι άνθρωποι και όχι μόνο σε απόμερες περιοχές του πλανήτη. Όπως δήλωσε και πρόσφατα ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες: «Η ανθρωπότητα είναι σαν να βρίσκεται πάνω σε ένα  λεπτό στρώμα πάγου και αυτός ο πάγος λιώνει γρήγορα».

Δύσκολη η επιβίωση των πολικών αρκούδων

Την ίδια στιγμή, παρόλη την έντονη προβολή της πολικής αρκούδας, η κατάσταση δεν έχει απαραίτητα βελτιωθεί. Η υπερθέρμανση του πλανήτη ωθεί το είδος να βρει νέες περιοχές διαβίωσης, αλλά και να αποκτήσει νέες διατροφικές συνήθειες. Οι ερευνητές ανησυχούν για το πώς οι χημικές ουσίες που βρίσκονται βαθιά μέσα στον πάγο θα μπορούσαν να φτάσουν στα ζώα. Ήρθε η ώρα λοιπόν να αναρωτηθούμε σε ποια κατάσταση βρίσκεται σήμερα η πολική αρκούδα. «Εξαρτάται πολύ από το που κοιτάς», λέει ο Γιόν Άαρς, ερευνητής  του Νορβηγικού Πολικού Ινστιτούτου. «Στις νήσους της Σπιτσβέργης για παράδειγμα όλα είναι ακόμη καλά. Παρατηρούμε πολλές διαφορετικές επιπτώσεις, αλλά όχι ότι ο πληθυσμός τους μειώνεται ή ότι δεν μπορούν να αναπαραχθούν».

Σε άλλα μέρη της Αρκτικής τα πράγματα δεν πάνε πολύ καλά για τις πολικές αρκούδες λόγω του θερμότερου κλίματος και της υποχώρησης των θαλάσσιων πάγων, ενώ στις πιο νότιες περιοχές, όπως ο κόλπος Χάντσον του Καναδά και η Θάλασσα Μποφόρ, βόρεια της Αλάσκας, δυσκολεύονται περισσότερο. Ωστόσο, σχεδόν κανένα άλλο μέρος στο κόσμο δεν συνδέεται τόσο στενά με τις πολικές αρκούδες όσο το Σβάλμπαρντ. Σύμφωνα με τον Άαρς υπολογίζεται ότι 250 ζώα του είδους ζουν στο βόρειο νορβηγικό Αρχιπέλαγος, ενώ περίπου 3.000 βρίσκονται σε όλη την περιοχή της Θάλασσας Μπάρεντς που εκτείνεται μέχρι τη Ρωσία. Οι πολικές αρκούδες αποτελούν μια από τις κινητήριες δυνάμεις πίσω από τον τουρισμό των νήσων της Σπιτσβέργης, αφού μια συνάντηση με αυτά τα ζώα σε απόσταση ενός ή δύο χιλιομέτρων αποτελεί αξέχαστη εμπειρία. Συνολικά ο πληθυσμός της πολικής αρκούδας ανέρχεται στα 26.000 ζώα.

Η αυξανόμενη κλιματική αλλαγή όμως είναι ιδιαίτερα αισθητή στο Σβάλμπαρντ. «Είναι μια από τις περιοχές του κόσμου όπου μπορείς πραγματικά να δεις την υπερθέρμανση του κλίματος» δηλώνει ο αρκτικός ερευνητής Μπιγιόρν Μούνρο Γένσεν του Πανεπιστημιακού Κέντρου Σπιτσβέργης (UNIS). «Βλέπουμε ότι πολλές από τις αρκούδες είναι τώρα πολύ πιο βόρεια, επειδή περνούν πολύ χρόνο μέσα στο έτος στον θαλάσσιο πάγο, 200 – 300 χλμ. βορειότερα από ότι συνήθως» επισημαίνει ο ερευνητής Άαρς. Ο χρόνος για το κυνήγι της φώκιας γίνεται όλο και πιο σύντομος για τα ζώα, ενώ στο Σβάλμπαρντ κυνηγούσαν ταράνδους και λεηλατούσαν πολύ πιο συχνά φωλιές πουλιών.

Οι χημικές ουσίες PFAS είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς για τον άνθρωπο και τις αρκούδες

Ένα άλλο πρόβλημα για τις πολικές αρκούδες προέρχεται από την ήδη υπάρχουσα τήξη του πάγου. Μια διεθνής ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Γουίλιαμ Χαρτζ βρήκε 26 διαφορετικές ενώσεις PFAS σε έναν απομακρυσμένο πυρήνα πάγου. Οι υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS) είναι συνθετικές ουσίες, οι οποίες χρησιμοποιούνται, μεταξύ άλλων, σε μαγειρικά σκεύη και μπουφάν ώστε να είναι υδροαπωθητικά. Το πρόβλημα είναι ότι δεν εξαφανίζονται απλώς από το περιβάλλον, για αυτό ονομάζονται «αιώνια χημικά». Μπορούν επίσης να είναι επιβλαβή για τη υγεία και το περιβάλλον, γι αυτόν τον λόγο η γερμανική κυβέρνηση συνεργάζεται επί του παρόντος με άλλα ευρωπαϊκά κράτη για την απαγόρευση αυτών των ουσιών. Οι χημικές ουσίες εγκυμονούν κινδύνους και για τις αρκούδες. Ο ερευνητής Γένσεν επισημαίνει ότι οι χημικές ουσίες που μεταφέρονται στην ατμόσφαιρα από απομακρυσμένες περιοχές στην Αμερική, την Ευρώπη και την Ασία θα βρουν τον δρόμο τους στους παγετώνες της Αρκτικής και από εκεί στη θάλασσα.

Θα μπορούσαν να βρίσκονται σε ολόκληρη τη τροφική αλυσίδα από το πλαγκτόν έως την πολική αρκούδα. Ο Χαρτζ αναφέρει ότι αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι τα ζώα αντιμετωπίζουν διπλό πρόβλημα. «Οι πολικές αρκούδες εκτίθενται σε τοξικές ανθρωπογενείς χημικές ουσίες, ενώ επίσης πρέπει να αντιμετωπίσουν την αλλαγή των οικότοπών τους, το λιώσιμο των πάγων και την αλλαγή στους προορισμούς κυνηγιού» υπογραμμίζει ο ίδιος. Τα επίπεδα PFAS των πολικών αρκούδων που ζουν στο Σβάλμπαρντ είναι παρόμοια με αυτά των ανθρώπων που μένουν κοντά σε χημικά εργοστάσια στη Κίνα, επισήμανε ο Χαρτζ. «Είναι αρκετά ανησυχητικό». Ο ερευνητής Άαρς παρακολουθεί και ο ίδιος με ανησυχία τις εξελίξεις στο θέμα των χημικών ουσιών PFAS. «Γνωρίζουμε ότι έχουν επίδραση στα ζώα, αλλά δεν ξέρουμε ακόμη πόσο άσχημα είναι τα πράγματα. Σίγουρα δεν είναι σε καλό επίπεδο, αλλά δεν ξέρουμε και πόσο άσχημα είναι».

 Στέφεν Τρουμπφ, dpa

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου