Ο Κούντερα πέθανε χθες (11 Ιουλίου) στο Παρίσι σε ηλικία 94 ετών, όπως ανακοίνωσε η Κρατική Βιβλιοθήκη της Μοραβίας. Στο σημαντικό αυτό πολιτιστικό ίδρυμα της γενέτειράς του ο συγγραφέας εμπιστεύτηκε την κληρονομιά του.

Η ελαφρώς μελαγχολική του οπτική για τον έρωτα και τη ζωή χάρισε στον σπουδαίο μυθιστοριογράφο Μίλαν Κούντερα ένα τεράστιο αναγνωστικό κοινό. Στα βιβλία του πετύχαινε με ευκολία να μεταπηδά από τον δροσερό ερωτισμό σε εξεζητημένες περιπλανήσεις στην πολιτική και τη φιλοσοφία.

Ο Κούντερα συστήθηκε στο παγκόσμιο κοινό το 1984 με το μυθιστόρημα «Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης». Το μελαγχολικό ερωτικό δράμα μεταξύ του άπιστου χειρουργού Τόμας και της σερβιτόρας Τερέζας έγινε αμέσως μπεστ σέλερ. Η υπόθεση διαδραματίζεται στο πλαίσιο της βίαιης επέμβασης του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Πράγα τον Αύγουστο του 1968. Οι δύο πρωταγωνιστές παίρνουν τον δρόμο της μετανάστευσης στη Δύση, αλλά δεν μπορούν να βρουν την ευτυχία.

Σύγκρουση με το κομμουνιστικό καθεστώς

Η ζωή του ιδίου του Κούντερα αντικατοπτρίζει τις δραματικές καμπές του 20ού αιώνα. Γεννημένος την 1η Απριλίου 1929 στο Μπρνο της Μοραβίας, γιος ενός ταλαντούχου πιανίστα, θα έλεγε αργότερα πως επρόκειτο για «μια όμορφη μέρα και ένα όμορφο δώρο». Ως έφηβος, ο Κούντερα έμαθε πιάνο, εντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα με ενθουσιασμό, έγραψε ύμνους για τον Στάλιν. Σύντομα όμως απομακρύνθηκε από το καθεστώς.

Στο πρώτο του μυθιστόρημα «Το αστείο» το 1967 ο Κούντερα περιέγραψε πώς ένα αθώο αστείο μπορεί να καταλήξει σε τραγωδία στο κράτος επιτήρησης. Ο φοιτητής Λούντβικ στέλνει μια βαρυσήμαντη κάρτα στη συμφοιτήτριά του Μαρκέτα: «Η αισιοδοξία είναι το όπιο της ανθρωπότητας! Ένα υγιές μυαλό βρωμάει βλακεία! Ζήτω ο Τρότσκι!» Στη συνέχεια ο Λούντβικ πρέπει να εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο και να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Χρόνια αργότερα ο Λούντβικ θέλει να εκδικηθεί τον τότε πρόεδρο της κομματικής επιτροπής στη σχολή. Αποπλανεί τη γυναίκα του και την ταπεινώνει κατά τη διάρκεια μίας σαδιστικής σεξουαλικής πράξης. Μετά την αιματηρή καταστολή του δημοκρατικού κινήματος της Άνοιξης της Πράγας ο Κούντερα πήγε στη Γαλλία με τη σύζυγό του, την τηλεοπτική παρουσιάστρια Βέρα, το 1975, εκδιωγμένος από τις αρχές της CSSR. Το «Κωμικοί έρωτες», για επτά μεταμορφώσεις του έρωτα και της σεξουαλικότητας, είχε επίσης επιτυχία στη Δύση, επισφραγίζοντας τη φήμη του ως συγγραφέα που ξεκινάει από τα πιο προσωπικά, χωρίς όμως να χάνει από το βλέμμα του τα διαχρονικά ζητήματα.

«Καμία λέξη του δεν είναι περιττή»

Συνάδελφοί του, όπως ο συγγραφέας Γιάροσλαβ Ρούντις, θαύμαζαν ακόμη και χρόνια αργότερα τον χαρακτήρα της πρόζας του: "Στον Κούντερα είναι απίστευτα συναρπαστικό ότι καμία λέξη δεν είναι περιττή". Ο συγγραφέας διαφόρων μπεστ σέλερ, όπως το «Η ζωή είναι αλλού», αφιερώθηκε επίσης στη λογοτεχνική θεωρία σε πολυάριθμα δοκίμια. Κάποτε παρέφρασε τον λόγο ύπαρξης του μυθιστορήματος ως εξής: «Το μόνο πράγμα που μας απομένει μπροστά σε αυτή την αναπόφευκτη ήττα που λέγεται ζωή είναι να προσπαθήσουμε να την κατανοήσουμε».

Ελάχιστα είναι γνωστά για το πρόσωπο που κρύβεται πίσω από τον συγγραφέα Κούντερα, αν και έζησε στην καρδιά του Παρισιού για δεκαετίες. Ο μυθιστοριογράφος είναι εκείνος που «προσπαθεί να εξαφανιστεί πίσω από το έργο του», σημείωσε κάποτε. Δεν έδωσε σχεδόν καμία συνέντευξη.

Επισκεπτόταν μόνο παιδικούς φίλους ινκόγκνιτο - με ψεύτικο μούσι και γυαλιά ηλίου. Τους απαγόρευε μάλιστα να μιλήσουν στα μέσα ενημέρωσης. Ο Γιαν Νόβακ, συγγραφέας μιας νέας κριτικής βιογραφίας, βασίστηκε σε αρχεία των μυστικών υπηρεσιών για να συμπληρώσει τα κενά.

Στα τέλη του 2008 οι εφημερίδες της Πράγας είχαν αποκαλύψει ότι ο Κούντερα είχε προδώσει έναν δυτικό κατάσκοπο στην κομμουνιστική αστυνομία όταν ήταν φοιτητής το 1950. Σε μια σπάνια δήλωση, ο Κούντερα μίλησε για «απόπειρα δολοφονίας ενός συγγραφέα». Η σχέση του συγγραφέα με την τσεχική πατρίδα του θεωρούνταν ήδη διαλυμένη. Στο βιβλίο του «Η άγνοια», ο Κούντερα πραγματεύτηκε τα αισθήματα του μετανάστη που δεν ανήκει πια κάπου. «Η νοσταλγία, λοιπόν, είναι ο πόνος που προκαλείται από την ανεκπλήρωτη επιθυμία επιστροφής», γράφει.

Μία παγκόσμια λογοτεχνική φυσιογνωμία

Λόγω όλων αυτών, ήταν μεγάλη η έκπληξη όταν ο Κούντερα δέχτηκε την τσεχική υπηκοότητα στα τέλη του 2019. Η πρωτοβουλία δεν προήλθε φυσικά από τον ίδιο, αλλά από τον γαλλόφιλο τότε επικεφαλής της κυβέρνησης, Αντρέι Μπάμπις. Γιατί ο Κούντερα δεν ήθελε ποτέ να γίνει αντιληπτός μόνο ως Τσέχος εξόριστος συγγραφέας που θα έχανε τη σημασία του με το τέλος της σύγκρουσης Ανατολής-Δύσης.

Όταν έγραφε το μυθιστόρημα «Η αθανασία» (1990), μεταπήδησε στα γαλλικά, τη γλώσσα του Διαφωτισμού και του μεγάλου του προτύπου, του φιλοσόφου Ντενί Ντιντερό. Το τελευταίο του μυθιστόρημα, «Η γιορτή της ασημαντότητας» από το 2014, εκδόθηκε για πρώτη φορά σε ιταλική μετάφραση - σαν να ήθελε να επιβεβαιώσει τη διεκδίκηση της παγκόσμιας λογοτεχνικής φυσιογνωμίας του.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς