«Προσαρμόστηκα στο γερμανικό στιλ, αλλά κατά βάθος είμαι Κροάτης», λέει χαμογελώντας ο Ρόμπερτ Μπούλιατ. 36 χρονών σήμερα, γεννήθηκε στη Γερμανία, όπου ζει σήμερα, τα πρώτα έντεκα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στην Κροατία με τη γιαγιά. Οι γονείς του είχαν έρθει στη Γερμανία με δυο βαλίτσες στα χέρια, όταν το 1968 υπογράφηκε με την τότε Γιουγκοσλαβία η συμφωνία για την απασχόληση ξένων εργατών. Γερμανικά δεν ήξεραν γρυ. Ήταν όμως δουλευταράδες και σύντομα άνοιξαν το δικό τους εστιατόριο στο Λουντβιχσχάφεν στη λίμνη της Κωνσταντίας, μια «βαλκανική ψησταριά» που ήταν τότε της μόδας στη Γερμανία. Το μαγαζί πήγαινε καλά και το ζευγάρι είχε τόση δουλειά που έστειλε το γιο στον παππού και τα γιαγιά στην Κροατία.

Ήταν κάτι συνηθισμένο ανάμεσα στους γκασταρμπάιτερ από τη Γιουγκοσλαβία. Θεωρούσαν την παραμονή τους στη Γερμανία προσωρινή, ήθελαν να κερδίοσυν μερικά χρήματα στην ξενιτιά και μετά να γυρίσουν στην πατρίδα. Οι γονείς του Ρόμπερτ Μπούλιατ όμως παρέτειναν διαρκώς την παραμονή τους στη Γερμανία. Όταν ο ίδιος είχε γίνει πια έντεκα χρονών, μετακόμισαν στη Βόννη και συνειδητοποίησαν ότι το προσωρινό είχε εξελιχθεί σε μόνιμο. Ο Ρόμπερτ πήγε σχολείο στη Βόννη και έγινε στη συνέχεια ηλεκτρολόγος.

Ευχαριστημένοι στη Γερμανία

Η διπλή ταυτότητα, όπως τη νιώθει ο Μπούλιατ, είναι πολύ διαδεδομένη ανάμεσα στους Κροάτες της Γερμανίας, λέει η κοινωνιολόγος Ίνγκα Στάμπφερ από το Βερολίνο. Πήρε συνεντεύξεις από πολλούς μετανάστες στα πλαίσια μελέτης της για τον βαθμό ένταξης των Κροατών στη γερμανική κοινωνία. «Πάνω από το 80% απάντησαν ότι νιώθουν ευπρόσδεκτοι στη Γερμανία και πάνω από το 60% είναι ευχαριστημένοι με τη ζωή τους εδώ», λέει η Στάμπφερ.

«Αν και το 13% των ερωτηθέντων έχουν και τη γερμανική υπηκοότητα, μόνο δύο άτομα δήλωσαν ότι νιώθουν Γερμανοί». Το συμπέρασμα της κοινωνιολόγου; «Προσαρμόστηκαν στα βασικά σημεία προς την κοινωνία της γερμανικής πλειοψηφίας χωρίς να χάσουν την κροατική τους ταυτότητα.»

Πάντως υπάρχουν διαφορές: ενώ για την πρώτη γενιά των γκασταρμπάιτερ η κροατική ταυτότητα έχει προτεραιότητα, για τη δεύτερη και πόσο μάλλον για την τρίτη γενιά η κροατική και η γερμανική ταυτότητα είναι ισότιμες. Και για τον Ρόμπερτ Μπούλιατ ένα είναι αυτονόητο: «Μητρική μου γλώσσα είναι τα κροατικά, αλλά συχνά εκφράζομαι καλύτερα στα γερμανικά.»

Κοινή πλατφόρμα επικοινωνίας

Αυτό το ξέρει πολύ καλά ο Άντολφ Πολέγκουμπιτς. Είναι αρχισυντάκτης του περιοδικού Ziva zajednica («Η ζωντανή κοινότητα») που εκδίδεται στη Φραγκφούρτη. Είναι ένα εκκλησιαστικό έντυπο που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά πριν από 30 χρόνια με σκοπό να ενημερώνει τους μετανάστες για την Κροατική Καθολική Εκκλησία. «Στο μεταξύ πολλές καθολικές κοινότητες έχουν μετατραπεί σε κροατικά πολιτιστικά κέντρα», λέει ο Πολέγκουμπιτς. «Δραστηριοποιούνται τόσο στο θρησκευτικό χώρο, όσο και στο χώρο της κροατικής κουλτούρας και γλώσσας.»

Η μελέτη της κοινωνιολόγου Ίνγκα Στάμπφερ όμως έδειξε ότι «οι Κροάτες είναι μια πολύ ετερογενής ομάδα». Γι αυτό ακριβώς και το περιοδικό Ziva zajednica προσπαθεί να προσφέρει μια κοινή πλατφόρμα επικοινωνίας, ένα βήμα ανταλλαγής απόψεων για την κοινωνική ζωή στη Γερμανία. Ένα τμήμα του μάλιστα είναι γραμμένο στα γερμανικά: «Θέλουμε να προσεγγίσουμε όλες τις γενιές, αλλά είδαμε ότι δεν το καταφέρνουμε γράφοντας μόνο στα κροατικά, επειδή οι νέοι μιλούν καλύτερα γερμανικά πια», λέει ο Πολέγκουμπιτς.

Γενικά οι Κροάτες περνούν απαρατήρητοι στη Γερμανία και θεωρούνται καλά ενσωματωμένοι. Ταυτόχρονα όμως πολλοί επιμένουν στην πολλαπλή τους ταυτότητα. Σύμφωνα με υπολογισμούς στη Γερμανία ζουν περίπου 350.000 άνθρωποι με κροατικό μεταναστευτικό παρελθόν. Κατά μέσον όρο έχουν ζήσει στην Γερμανία σχεδόν 30 χρόνια, είναι από τους μετανάστες με τη διαρκέστερη παραμονή. Παρ’ όλα αυτά οι 225.000 διατηρούν το κροατικό τους διαβατήριο. Κάτι που ενισχύει το συμπέρασμα της έρευνας της Στάμπφερ: «Οι Κροάτες δείχνουν ότι δεν χρειάζεται να αφομοιωθεί κανείς εντελώς για να είναι ενσωματωμένος στην κοινωνία.»

Πολλαπλή ταυτότητα

Και ο Ρόμπερτ Μπούλιατ ζει στο μεταξύ πάνω από 25 χρόνια στη Γερμανία, αλλά διατηρεί το κροατικό του διαβατήριο. Δούλεψε κατ’ αρχήν 13 χρόνια σαν ηλεκτρολόγος, αλλά το όνειρό του ήταν άλλο: «Όσοι με γνώριζαν ήξεραν ότι αυτή η δουλειά δεν με ικανοποιούσε. Ήμουν 13 ή 14 χρονών όταν ένιωσα ότι ήθελα να ανοίξω ένα δικό μου εστιατόριο.» Και το όνειρο έγινε πραγματικότητα. Το κροατικό διαβατήριο δεν έγινε εμπόδιο, ακόμα και η τράπεζά του που δεν δραστηριοποιείται στη γαστρονομία ενθουσιάστηκε με την ιδέα και του έδωσε δάνειο, υποτίθεται για να αγοράσει αυτοκίνητο.

Η επαγγελματική ιδέα δεν είχε να κάνει ούτε με την Κροατία ούτε με τη Γερμανία. Ο Ρόμπερτ Μπούλιατ είναι πεπεισμένος ότι οι «βαλκανικές ψησταριές» ανήκουν στο παρελθόν και γι αυτό άνοιξε ένα ισπανικό εστιατόριο στη Βόννη, τάπας και κρασιά. Στο μεταξύ αν δεν κλείσεις από πριν δεν βρίσκεις τραπέζι στο ισπανικό του Κροάτη. Ο Μπούλιατ δεν βλέπει καμιά αντίφαση. Ο ίδιος έχει διπλή ταυτότητα, το υπόλοιπο είναι επαγγελματικό σχέδιο: μια μοντέρνα στάση.