Μιλώντας στην DW για την τραυματική του ιστορία, ο Σαμπάν προτιμά να μη δώσει το πραγματικό του όνομα στη δημοσιότητα. Όταν τα σερβικά στρατεύματα έφτασαν στην περιοχή του τον Σεπτέμβριο του 1998, κατά την προέλασή τους εναντίον του Απελευθερωτικού Στρατού Κοσσυφοπεδίου (UCK), ο Αλβανός από το Κόσοβο ήταν 19 ετών. Ο Σαμπάν συνελήφθη από τους Σέρβους και μεταφέρθηκε μαζί με 200 ακόμη άνδρες στο αστυνομικό τμήμα – δίχως να γνωρίζει πως όσα επρόκειτο να συμβούν, θα άλλαζαν τη ζωή του για πάντα.

Οι κρατούμενοι καλούνταν ένας-ένας σε ανάκριση, διηγείται ο Σαμπάν. Η μεταχείρισή τους ήταν σκληρή και ταπεινωτική – πολλές φορές τους χτυπούσαν και τους κλότσαγαν. Τον Σαμπάν τον έβγαλαν εκτός της σειράς των συλληφθέντων. «Τότε οι αστυνομικοί με πήγαν στην τουαλέτα και μου έκαναν το χειρότερο που μπορούσαν», θυμάται ο Σαμπάν με τρεμάμενη φωνή. Το «χειρότερο» λέει ο Σαμπάν, χωρίς να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες – και εννοεί τον βιασμό. Ακόμη και τώρα, δεκαετίες αργότερα, βουρκώνει ενθυμούμενος τις στιγμές που βίωσε. Όμως αυτό ήταν μονάχα η αρχή. Τον έκλεισαν φυλακή με την κατηγορία της τρομοκρατίας, «μία κατηγορία αβάσιμη, την οποία απλώς εφηύραν».

Το Κοσσυφοπέδιο και το ΝΑΤΟ

Η κλιμάκωση του πολέμου μεταξύ των Σέρβων και των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου – ιδίως οι σφαγές στο Ρετσάκ και Πρεκάζ, όπου οι σερβικές δυνάμεις σκότωσαν γύρω στους 100 Κοσοβάρους – οδήγησαν τελικά στην επέμβαση του ΝΑΤΟ. Τον Ιούνιο του 1999 οι Σέρβοι αναγκάστηκαν να παραδοθούν υπό την πίεση των νατοϊκών επιθέσεων. Η προσπάθειά τους να καταργήσουν την αυτονομία των Αλβανo-Κοσοβάρων που βρίσκονταν στη Σερβία, την οποία είχε εγγυηθεί ο «πατέρας» της Γιουγκοσλαβίας Τίτο, απέτυχε. Όμως τα βάσανα του Σαμπάν έμελλε να συνεχιστούν: από τη φυλακή όπου βρισκόταν στο Κοσσυφοπέδιο μεταφέρθηκε στη Νις στα νότια της Σερβίας και παρέμεινε κρατούμενος για τρία ακόμη χρόνια, έως το 2001.

Οι βιασμοί θεωρούνται εγκλήματα πολέμου. Τα θύματα είναι κυρίως γυναίκες – σπανίως ακούει κανείς για βιασμούς εναντίον ανδρών. Και αυτοί όμως στιγματίζονται τουλάχιστον εξίσου με τις γυναίκες, όταν υφίστανται κάτι τέτοιο. «Η παραδοσιακή αντίληψη του άνδρα ως μίας ισχυρής φιγούρας, που έρχεται αντιμέτωπος με δύσκολες προκλήσεις, βρίσκεται σε αντιδιαστολή με την εμπειρία της σεξουαλικής κακοποίησης εν μέσω πολέμου», δηλώνει η ψυχολόγος Σεβί Ιζέτι, που ασχολείται εδώ και χρόνια με τους άνδρες-θύματα βιασμού.

«Από ψυχολογικής άποψης η εμπειρία της σεξουαλικής κακοποίησης ταράζει συθέμελα την ίδια την ταυτότητα των ανδρών και τους οδηγεί στο να κρατήσουν τον πόνο τους κρυφό», εξηγεί η ψυχολόγος. «Νιώθουν αδύναμοι και ντροπιασμένοι». Και μία λογική συνέπεια αυτής της συνθήκης και του γεγονότος ότι κρατούν το πόσο έχουν υποφέρει για τον εαυτό τους, είναι ότι «οι άνδρες έχουν δυσκολότερα πρόσβαση στις υπηρεσίες αποκατάστασης και είναι απρόθυμοι να αναζητήσουν επαγγελματική βοήθεια». Αυτός είναι και ο λόγος που τόσο λίγα θύματα έχουν απευθυνθεί στο κοσοβάρικο Κέντρο Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων για τον πόλεμο στο Κοσσυφοπέδιο.

Η οικογένειά του δεν γνωρίζει τίποτα

Στο κέντρο της Πρίστινα, δίπλα στο μνημείο Newborn του Κοσσυφοπεδίου, βρίσκεται η Πλατεία των Ηρωίδων προς τιμή των γυναικών-θυμάτων βιασμού. Πρόκειται για ένα ανάγλυφο γυναικείο πρόσωπο, διαστάσεων τεσσάρων επί πέντε μέτρων, το οποίο αποτελείται από 20.000 μεταλλικές πλάκες, κάθε μία εκ των οποίων συμβολίζει και μία γυναίκα που βιάστηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το κράτος καταβάλλει ένα μηνιαίο επίδομα ύψους περίπου 200 ευρώ σε κάθε «αποδεδειγμένο» θύμα βιασμού – σε κάθε θύμα δηλαδή που αποφάσισε να αντιμετωπίσει κατάματα τις εμπειρίες του και να τις διηγηθεί ενώπιον της αρμόδιας επιτροπής.

Για καιρό ο Σαμπάν δεν μπορούσε να διανοηθεί το ενδεχόμενο να μιλήσει ενώπιον της επιτροπής αυτής. Εξάλλου, αν και είναι παντρεμένος με παιδιά, δεν ένιωσε ποτέ άνετα να μοιραστεί τα όσα βίωσε ούτε με την οικογένειά του. Το ίδιο ισχύει και για πολλά άλλα θύματα, που σιωπούν για την κακοποίηση που υπέστησαν. Τελικά, ο Σαμπάν βρήκε το θάρρος να μιλήσει στην επιτροπή. Και σήμερα συγκαταλέγεται σε ένα από τα αναγνωρισμένα θύματα κακοποίησης του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου.

Ένα διαρκές μαρτύριο

Οι επιπτώσεις του βιασμού είναι τεράστιες. Ο Σαμπάν ζει κάθε μέρα μέσα στο άγχος. Χωρίς θεραπεία δεν μπορεί να κοιμηθεί: απ’ όταν απελευθερώθηκε από τη φυλακή, είναι υπό ιατρική περίθαλψη και μακροχρόνια φαρμακευτική αγωγή. «Χωρίς φάρμακα δεν μπορώ να ζήσω κανονικά. Για δύο μέρες που δεν πήρα καθόλου φάρμακα, όλο το σώμα μου έτρεμε και μου έρχονταν και πάλι οι αναμνήσεις».

Η κυβερνητική επιτροπή του Κοσσυφοπεδίου, αρμόδια για την καταγραφή των θυμάτων, αναγνώρισε 1.629 άτομα ως θύματα σεξουαλικής κακοποίησης – πρόκειται για 1.540 γυναίκες και 89 άνδρες, μεταξύ των οποίων είναι και ο Σαμπάν. Εάν ο αριθμός των πλακών στην Πλατεία των Ηρωίδων είναι έστω και κατά προσέγγιση σωστός, ο σκοτεινός αριθμός είναι δωδεκαπλάσιος των αναγνωρισμένων θυμάτων. Κατ’ αναλογία μπορεί να υποτεθεί πως κατά τη διάρκεια του πολέμου βιάστηκαν περίπου 1.000 άνδρες.

Η μυστικότητα είναι σημαντικότερη από τα χρήματα

Μέχρι στιγμής το ζήτημα αυτό δεν συζητείται ανοιχτά. Ακόμη και η προοπτική της αποζημίωσης σπανίως εξωθεί τα θύματα να μιλήσουν για όσα πέρασαν. Γι’ αυτό και είναι πολύ ανακουφιστικό για τα θύματα, όταν μπορούν να συζητήσουν με κάποιον εμπιστευτικά για την εμπειρία τους. «Η συζήτηση είναι σαν μία πνευματική απελευθέρωση», λέει ο Σαμπάν. «Το ζήτημα δεν είναι τα λεφτά. Για μας η μεταχείριση και η εμπιστευτικότητα είναι πολύ σημαντικότερες». Και συνεχίζει: «Εάν το μάθαιναν οι άνθρωποι, δεν θα είχα λόγο να ζω. […] Ο μεγαλύτερός μου φόβος είναι ότι οι συγγενείς μου ή κάποιος άλλος θα ανακαλύψει το μυστικό μου. Και τότε θα μιλούσαν σε όλους για τα όσα πέρασα».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς