«Έχει κορωνοϊό και μας ζήτησε να προσευχηθούμε. Μην ανησυχείτε, εγώ προσεύχομαι. Και ήδη άρχισα να φτιάχνω είκοσι κατσαρόλες χαλβά.΄Όταν έρθει η ώρα, θα τις μοιράσω σε όλη τη γειτονιά...» Με αυτά τα λόγια σχολίασε στο Twitter την ασθένεια του προέδρου Ερντογάν, ο τούρκος πρωταθλητής κολύμβησης Ντεριά Μπουγιουκουντσού. Ο 46χρονος, σήμερα, βετεράνος έχει γράψει ιστορία στους Ολυμπιακούς Αγώνες, καθώς είναι ο μόνος κολυμβητής (μαζί με τον Σουηδό Λαρς Φρολάντερ) που έχει δώσει το παρών σε έξι συνεχείς διοργανώσεις, με τελευταία συμμετοχή σε ηλικία 36 ετών, στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 2012.

Ωστόσο, οι αθλητικές διακρίσεις δεν προστάτεψαν τον Μπουγιουκουντσού από τα νύχια των διωκτικών αρχών στην Τουρκία. Η εισαγγελία εξέδωσε ένταλμα σύλληψης εναντίον του πρωταθλητή για  «προσβολή» του Ερντογάν. Θεωρεί ότι το tweet που έγραψε ο τούρκος πρωταθλητής είναι «εγκληματικό» και η διατύπωση που χρησιμοποιεί δείχνει ότι εύχεται, εμμέσως, τον θάνατο του προέδρου. Όλα αυτά για τον ...χαλβά; Το σίγουρο είναι ότι το παραδοσιακό γλυκό της Ανατολίας, που παρασκευάζεται από αλεύρι ή σιμιγδάλι, βούτυρο και μέλι και σερβίρεται με καραμελωμένα καρύδια ή σπόρους κουκουναριού, αποτελεί σύνηθες έδεσμα σε κάθε εορταστικό τραπέζι, αλλά και σε κάθε κηδεία... 

Που τελειώνει η ελευθερία της γνώμης;

Ας υποθέσουμε ότι πράγματι ήταν ένα έμμεσο σχόλιο για την υγεία του Ερντογάν. Αποτελεί προσβολή ή κατοχυρώνεται από την «ελευθερία της γνώμης»; Στο ερώτημα καλούνται να απαντήσουν πολλοί δικαστές στην Τουρκία. Οι επίσημες ανακοινώσεις για την ασθένεια του προέδρου, το περασμένο Σάββατο, προκάλεσαν πολλά σχόλια, όχι μόνο συμπαράστασης, αλλά και χαιρεκακίας μερικές φορές. Σε 36 περιπτώσεις οι εισαγγελείς στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα αποφάσισαν τη διεξαγωγή έρευνας. Τέσσερις «ύποπτοι» έχουν ήδη συλληφθεί. Άλλοι τέσσερις καταζητούνται, μεταξύ αυτών και ο βετεράνος κολυμβητής Μπουγιουκουντσού, ο οποίος δεν αποκλείεται να αντιμετωπίσει και άλλες κυρώσεις. Ήδη η τουρκική ομοσπονδία κολύμβησης του επέβαλε «διά βίου αποκλεισμό». 

Μόνο το 2020, σύμφωνα με στοιχεία του τουρκικού υπουργείου Δικαιοσύνης, περισσότεροι από 31.000 Τούρκοι αντιμετώπισαν την κατηγορία της «προσβολής» του Ταγίπ Ερντογάν. Από την εκλογή του Ερντογάν στην προεδρία, το 2014, οι μηνύσεις έχουν ξεπεράσει τις 160.000. Σχεδόν 39.000 άνθρωποι έχουν κληθεί να λογοδοτήσουν στη δικαιοσύνη. Όπως επισημαίνει ο Γιαμάν Ακντενίζ, καθηγητής Νομικής στο πανεπιστήμιο Μπιλγκί της Κωνσταντινούπολης, 13.000 από τους κατηγορούμενους έχουν καταδικαστεί- μάλιστα 3.600 οδηγήθηκαν στη φυλακή- ενώ άλλοι 5.500 αθωώθηκαν. Για τις υπόλοιπες περιπτώσεις δεν υπάρχουν καν επίσημα στοιχεία. Περισσότεροι από 100 κατηγορούμενοι, επισημαίνει ο Ακντενίζ στην DW, δεν είχαν συμπληρώσει τα 18 τους χρόνια, όταν καταδικάστηκαν. Άλλοι 24 ήταν μεταξύ 12 και 14 ετών τη στιγμή που τέλεσαν το αδίκημα.

Καμία εξαίρεση, καμία επιείκεια

Στην Τουρκία η νομοθεσία τιμωρούσε την «προσβολή του προέδρου» και πριν ανέλθει στο ανώτατο αξίωμα ο Ταγίπ Ερντογάν. Ωστόσο, κανείς άλλος πριν από τον Ερντογάν δεν έχει καταφύγει τόσο συχνά στον ποινικό κώδικα, επισημαίνει σε έκθεσή της η βουλευτής Μπικέρ Καρατσά από το αντιπολιτευόμενο κόμμα CHP. Είναι ενδεικτικό ότι στα συνολικά 21 χρόνια που διήρκεσαν οι θητείες τριών προκατόχων του Ερντογάν (Γκιουλ, Σεζέρ και Ντεμιρέλ) η συγκεκριμένη διάταξη ενεργοποιήθηκε συνολικά σε 1.169 περιπτώσεις. Πολιτικοί, καλλιτέχνες, επιστήμονες, μαθητές, νοικοκυρές, πλανόδιοι πωλητές ή δημοσιογράφοι- κανείς δεν εξαιρείται από την κατηγορία της «προσβολής» του προέδρου, την οποία μπορούν να επισύρουν συμπεριφορές κάθε είδους.

Πριν από δύο εβδομάδες η «τσιμπίδα» του νόμου έπιασε και τη δημοφιλή δημοσιογράφο και παρουσιάστρια Σεντέφ Καμπάς, η οποία είχε τολμήσει να ασκήσει κριτική στη βίαιη καταστολή της αντιπολίτευσης και την πόλωση που επέφερε στην τουρκική κοινωνία το κυβερνών κόμμα AKP, παραθέτοντας μάλιστα μία παραδοσιακή παροιμία από την επαρχία της Τσερκεσίας: «Το βόδι που μπαίνει στο παλάτι δεν γίνεται βασιλιάς, το παλάτι είναι που γίνεται στάβλος». Αν και η Καμπάς δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένα ονόματα πολιτικών, από τότε βρίσκεται στη φυλακή, κατηγορούμενη για  «προσβολή» του προέδρου.

Για έναν υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως ο καθηγητής Ακντενίζ, πρόκειται για «παράλογη» κατηγορία. Ο ίδιος παραθέτει ένα ακόμη παράδειγμα: Το 2015 η ενημερωτική ιστοσελίδα Diken είχε δημοσιεύσει άρθρο που παρουσίαζε γελοιογραφίες του Ερντογάν στη Γερμανία. Ο τότε αρχισυντάκτης της ιστοσελίδας αντιμετώπισε κατηγορίες για «προσβολή» του προέδρου και αθωώθηκε, ωστόσο λίγο αργότερα άλλοι δικαστές ζήτησαν την αναψηλάφηση της υπόθεσης με την αιτιολογία ότι δεν πρόκειται περί «τέχνης». Και αυτό γιατί σε αυτά τα σκίτσα ο Ερντογάν δεν απεικονίζεται ως αντίπαλος των τρομοκρατών, αλλά ως συνεργάτης τους. Ο Ακντενίζ εκτιμά ότι πρόκειται για καθαρή προσπάθεια εκφοβισμού, με στόχο να σιγήσει κάθε φωνή πολιτικής κριτικής. «Όποιος ασχολείται με την πολιτική, πρέπει να είναι σε θέση να αποδεχθεί και μία σκληρή κριτική» επισημαίνει ο ίδιος.

Και Γερμανοί υπήκοοι στο εδώλιο

Οι κατηγορίες της «προσβολής» του προέδρου δεν αφορούν μόνο όσους έχουν αποκλειστικά τουρκική υπηκοότητα. Στο στόχαστρο της δικαιοσύνης έχουν βρεθεί και άτομα με διπλη υπηκοότητα, τουρκική και γερμανική. Σε μερικές περιπτώσεις δεν τους επιτρέπεται καν η είσοδος στη χώρα και αποστέλλονται στην δεύτερη πατρίδα τους με μόνιμη απαγόρευση εισόδου. Κάποτε συλλαμβάνονται στην ίδια την Τουρκία και στη συνέχεια τους επιβάλλεται απαγόρευση εξόδου από τη χώρα. Το 2016 αίσθηση προκάλεσε η υπόθεση του γερμανού παρουσιαστή και κωμικού ηθοποιού Γιαν Μπέμερμαν, ο οποίος δεν έχει σχέση με την Τουρκία, αλλά αυτό δεν εμπόδισε τους δικηγόρους του Ερντογάν να καταθέσουν εναντίον του μήνυση, στα γερμανικά δικαστήρια, για «προσβολή του προέδρου».

Ελμάζ Τοπτσού

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου