Τιμώμενο πρόσωπο του φετινού φεστιβάλ ελληνικού κινηματογράφου Hellas Filmbox στο Βερολίνο είναι ο Κώστας Γαβράς. Το έργο του «Αμήν» ήταν η ταινία έναρξης την Τετάρτη. Στο πλαίσιο του φεστιβάλ συμμετείχε σε συζήτηση που είχε ως θέμα τον πολιτικό κινηματογράφο.  Μιλώντας στη συνέχεια στη Deutsche Welle, ο σκηνοθέτης, που θεωρείται ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του «πολιτικού θρίλερ», εξέφρασε την αμηχανία του για το γεγονός ότι το όνομά του συνδέεται με αυτό το κινηματογραφικό είδος: «Δεν νιώθω υπεύθυνος όταν μου καταλογίζουν ότι κάνω πολιτικά θρίλερ, πολιτικό κινηματογράφο. Οι ταινίες μου είναι θεάματα ιστοριών που με ενδιαφέρουν πολύ - με καλούς ηθοποιούς, με ένα ρυθμό, με καλό σενάριο, καλούς διαλόγους και ίσως, πότε πότε, με κάτι ελαφρό, κάτι σχεδόν σαν αστείο για να χαμογελάσει ο θεατής. Αυτό με ενδιαφέρει.»

Ο Κώστας Γαβράς έχει γυρίσει τα τελευταία 40 χρόνια γύρω στις 20 ταινίες. Δεν είναι και πολλές, λέει ο ίδιος. «Αλλά η κάθε μια από αυτές ήταν μια υπόθεση αγάπης και πάθους». Πέραν αυτού, τον ενδιαφέρει να στείλει πολιτικά μηνύματα με τις ταινίες του; Ανεξάρτητα από το αν ο ίδιος δεν θέλει να σχετίζονται οι ταινίες του με τον χαρακτηρισμό «πολιτικό θρίλερ», γεγονός είναι πάντως ότι οι ιστορίες που πραγματεύονται έχουν πάντα έναν έντονο πολιτικό χρωματισμό. «Κάποιος που λέει ότι εγώ θα κάνω ένα φιλμ για να αλλάξω κάτι, να αλλάξω τον κόσμο, πρέπει να είναι λίγο τρελός» υποστηρίζει ο Κώστας Γαβράς. «Εγώ κάνω τα φιλμ όπως τα νιώθω. Διηγούμαι ιστορίες όπως τις άκουγα όταν ήμουν παιδί από τον πατέρα μου και τους άλλους που συναντιόταν το βράδυ – αλλά με εικόνες. Ευτυχώς έχω αυτή τη δυνατότητα. Αυτή είναι η δουλειά μου.»

Ναι, είναι αριστερός αλλά...

Ένα μόνιμο ζήτημα στο οποίο επιδιώκει να δίνει απαντήσεις με τις ταινίες του είναι το θέμα της εξουσίας. Όπως διευκρινίζει, δεν εννοεί μόνο την εξουσία που ασκούν τα κράτη, οι κυβερνήσεις ή και οικονομικοί παράγοντες:  «Εξουσία έχουμε όλοι μας. Εγώ έχω εξουσία στα παιδιά μου, στους ανθρώπους που δουλεύουν για μένα. Και πάνω από εμένα βρίσκονται άλλοι που ασκούν εξουσία πάνω σε εμένα. Και έτσι συνεχίζει η πυραμίδα ως επάνω. Η χρησιμοποίηση της εξουσίας από τον κάθε ένα κάνει τους άλλους ευτυχείς ή δυστυχείς. Αυτό είναι τελικά το βασικό στην κοινωνία μας – πώς χρησιμοποιούμε την εξουσία.»

Συνήθως κάθε μία από τις ταινίες του Κώστα Γαβρά διαδραματίζεται και σε μια άλλη χώρα – στη Χιλή, στις ΗΠΑ, στην Ιταλία, στην Ουγγαρία, στην Τσεχοσλοβακία. Σε τι οφείλεται αυτό το γεγονός; Είναι επειδή δεν αισθάνεται πουθενά ριζωμένος; Ο Κώστας Γαβράς διαφωνεί έντονα. «Μητέρα πατρίδα» του είναι η Ελλάδα, διευκρινίζει, ενώ στη Γαλλία ζει η οικογένειά του και είναι η χώρα που του τα «έχει δώσει όλα». Το ενδιαφέρον του για τις άλλες χώρες του κόσμου προκύπτει από το γεγονός ότι είναι αριστερός.

Τι σημαίνει όμως γι’ αυτόν να είσαι αριστερός; Ο Κώστας Γαβράς επικαλείται την ερμηνεία του γάλλου φιλοσόφου Ζιλ Ντελέζ για το τι είναι αριστερός: «Ενδιαφέρεται αρχικά για ολόκληρο τον κόσμο, ύστερα ενδιαφέρεται για την πατρίδα του, ύστερα για την οικογένειά του και στο τέλος για τον εαυτό του. Ο εαυτός του είναι τελευταίος. Και [ο Ντελέζ] προσθέτει: τι είναι ένας δεξιός; Είναι το ανάποδο. Αυτό το πιστεύω πολύ. Γι’ αυτό λοιπόν με ενδιαφέρει ο κόσμος.»

Εθνικός κινηματογράφος;

Παρά την «εξωστρέφεια» που τον χαρακτηρίζει σε ό,τι αφορά τη θεματολογία των ταινιών του ο Κώστας Γαβράς υποστηρίζει σθεναρά την αναγκαιότητα της ύπαρξης ενός «εθνικού κινηματογράφου». Μπορεί όμως σε καιρούς καλπάζουσας παγκοσμιοποίησης να υπάρξει εθνικός κινηματογράφος; Επιβάλλεται, απαντά ο Κώστας Γαβράς: «Είναι απαραίτητο για κάθε λαό να μπορεί να βλέπει τον εαυτό του μe τις εικόνες που κάνουν οι σκηνοθέτες του στον κινηματογράφο ή στην τηλεόραση.» Σε διαφορετική περίπτωση οι θεατές θα βλέπουν ιστορίες που διαδραματίζονται στα λίβινγκ ρουμ και στα δικαστήρια των αμερικανικών σήριαλ.

Αναφερόμενος στην ελληνική περίπτωση ο Κώστας Γαβράς τονίζει ότι «με έναν τρόπο γενικό νομίζω, και βάσει της γαλλικής μου εμπειρίας, ότι ο κινηματογράφος σήμερα εξαρτάται ουσιαστικά από τη θέληση των ελληνικών κυβερνήσεων να έχουν έναν ελληνικό κινηματογράφο. Αν δεν υπάρχει μια τέτοια θέληση είναι αδύνατον να έχεις έναν εθνικό κινηματογράφο – γιατί χρειάζονται βοήθειες. Και βοήθειες δεν είναι μόνο χρηματικές αλλά και να επιβληθείς στις τηλεοράσεις να παράγουν και αυτές ταινίες, να επιβληθείς στις τηλεοράσεις να δείχνουν τα φιλμ.» Στη Γαλλία επικρατεί από την εποχή του ντε Γκωλ στα τέλη της δεκαετίας του '50 η κοινή βούληση του πολιτικού κόσμου της χώρας για στήριξη του γαλλικού κινηματογράφου. Αποτέλεσμα αυτής της στρατηγικής επιλογής είναι να παράγονται ετησίως 250 ταινίες και να κόβονται 250 εκ. εισιτήρια.

Έχει σχέδια για μια νέα ταινία; Ναι, βέβαια, απαντά ο Κώστας Γαβράς: «Δουλεύω σε μια ταινία που μας αφορά σήμερα. Το μόνο που μπορώ να πω είναι αυτό. Γράφω το σενάριο και να δω πόσο θα πάρει - γιατί είναι δύσκολο το θέμα.» Αν όλα πάνε καλά, ο σκηνοθέτης σκοπεύει να αρχίσει τα γυρίσματα τέλος του χρόνου.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο