Από τη δεκαετία του '90 εκατομμύρια Ουκρανοί ανήκουν σε δυο εκκλησιαστικές ομάδες: στο «Πατριαρχείο του Κιέβου» και στην «Αυτοκέφαλη εκκλησία». Η απόσχιση των δυο αυτών εκκλησιών από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία ανήκει στο Πατριαρχείο της Μόσχας και η ανεξαρτητοποίησή τους δεν αναγνωρίζονταν και τα μέλη τους συχνά χαρακτηρίζονταν σχισματικοί.

Για αρκετό καιρό οι άλλες ορθόδοξες εκκλησίες θεωρούσαν τη διάσπαση εσωτερικό ζήτημα της ρωσικής εκκλησίας. Ωστόσο το αργότερο μετά την ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσία και τον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία έγινε ξεκάθαρο ότι ο πατριάρχης της Μόσχας, στον οποίο υπάγεται και η εκκλησία της Ουκρανίας, δεν μπορούσε πλέον να λειτουργεί ως σύμβολο που θα ένωνε τους Ουκρανούς.

Στις 6 Ιανουαρίου ήρθε τελικά και η επισημοποίηση όταν οι οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος παρέδωσε στον ανώτατη ιεράρχη της ανεξάρτητης ουκρανικής εκκλησίας τον Τόμο εκχώρησης αυτοκεφαλίας και μάλιστα παρουσία του ουκρανού προέδρου Πέτρο Ποροσένκο. Προηγουμένως ο Βαρθολομαίος προχώρησε σε έναν παράτολμο ελιγμό: ανακάλεσε σιγίλλιο προκατόχου του, με το οποίο η ουκρανική εκκλησία κατακυρωνόταν στη δικαιοδοσία της Μόσχας. 

Προκαθήμενος της ανεξάρτητης πλέον Ουκρανικής Εκκλησίας εκλέχθηκε ο 39χρονος μητροπολίτης Επιφάνιος.

Η αντίδραση της Μόσχας

Ωστόσο η Μόσχα φέρνει συνεχώς προσκόμματα στην αναγνώριση της ανεξαρτητοποίησης. Ο ρώσος πατριάρχης Κύριλλος απείλησε τον Οικουμενικό Πατριάρχη με το «ανώτατο δικαστήριο» και δήλωσε ότι δεν του αναγνωρίζει πια το ιστορικό του αξίωμα ως «πρώτου στον ορθόδοξο κόσμο». Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν από την πλευρά του κατηγορεί τον πατριάρχη Βαρθολομαίο ότι θέλει να απλά «να βγάλει λεφτά» στην Ουκρανία. Με αυτή τη ρητορική όμως η Μόσχα απομονώνεται, εκτιμά ο πολιτικός επιστήμονας Ηλίας Κουσκουβέλης από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη: «Ο οικουμενικός πατριάρχης συνεχίζει να χαίρει μεγάλης εκτίμησης όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε μεγάλα τμήματα του ορθόδοξου κόσμου».

Την ίδια ώρα ο ουκρανός πατριάρχης Επιφάνιος ελπίζει να εξομαλυνθεί σύντομα η κατάσταση. «Πιστεύω ότι η δικαιοσύνη θα νικήσει και ότι κάποια στιγμή όλες οι εκκλησίες θα αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία μας, ακόμη και αν αυτό χρειάζεται το χρόνο του» δήλωσε σε συνομιλία του με τη DW. Ο ίδιος εκτιμά ότι το παράδειγμα του Οικουμενικού Πατριάρχη θα ακολουθήσει κατ' αρχήν και η Ελληνική Εκκλησία και στη συνέχεια η Ρουμανική.

Ποιοι θα πάνε με τη Μόσχα και ποιοι με τον Βαρθολομαίο;

Αντίθετα οι εκκλησίες που διατηρούν στενές σχέσεις με τη Μόσχα αναμένεται να μην στηρίξουν την αναγνώριση της ανεξάρτητης Ουκρανικής Εκκλησίας. Σε αυτές ανήκουν οι Σερβική και η Βουλγαρική Εκκλησία.
Σαφή θέση υπέρ της Μόσχας υιοθετεί και το Πατριαρχείο της Αντιόχειας – περισσότερο όμως για πολιτικούς λόγους. Η δικαιοδοσία της εκκλησίας βρίσκεται στη Συρία, όπου πολλοί Χριστιανοί παραμένουν πιστοί στον δικτάτορα Άσαντ, σύμμαχο της Μόσχας.

Οι υπόλοιπες από τις συνολικά 14 ορθόδοξες εκκλησίες προς το παρόν δεν έχουν πάρει θέση για την ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανικής Εκκλησίας.

Όιγκεν Τάισε

Επιμέλεια: Αλεξάνδρα Κοσμά