Είσαι «νυχτοπούλι» ή πρωινός τύπος; Σηκώνεσαι από νωρίς για να αδράξεις τη μέρα ή μένεις ξύπνιος μέχρι τα άγρια μεσάνυχτα δουλεύοντας; Ό,τι και να κάνεις, δεν είναι απλώς μία συνήθεια, μία προτίμηση – είναι μέρος του εαυτού σου, ο «χρονότυπός» σου.

Σύμφωνα με μία έρευνα ο χρονότυπός σου μπορεί να επηρεάσει συνολικά τις διανοητικές σου ικανότητες. Και όπως έδειξε η μελέτη, τα «νυχτοπούλια» έχουν γενικά υψηλότερες διανοητικές επιδόσεις από τους πρωινούς τύπους.

Η εν λόγω έρευνα, η οποία δημοσιεύτηκε στις 11 Ιουλίου 2024 στο επιστημονικό περιοδικό BMJ Public Health, αξιολόγησε τα δεδομένα περισσότερων από 26.000 ανθρώπων που συμμετείχαν σε μία σειρά διανοητικών τεστ. Ο στόχος: να διαπιστωθεί πώς η ποιότητα, η διάρκεια και τα μοτίβα του ύπνου επηρεάζουν την πνευματική διαύγεια και τις διανοητικές ικανότητες ενός ανθρώπου συνολικά.

Τι έδειξε η έρευνα;

Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως για τη λειτουργία του εγκεφάλου το ιδανικό είναι να κοιμάται κανείς κάθε βράδυ από 7 έως 9 ώρες. Διαπιστώθηκε όμως και κάτι ακόμη: πως οι επιδόσεις των συμμετεχόντων στα τεστ επηρεάζονται και από τον χρονότυπό τους.

«Οι ενήλικες που είναι πιο δραστήριοι το απόγευμα έτειναν να έχουν καλύτερες επιδόσεις στα διανοητικά τεστ από τους ‘πρωινούς τύπους’», δήλωσε η Ράχα Γουέστ, επικεφαλής της έρευνας από το Imperial College του Λονδίνου. «Αντί να αποτελούν απλώς προσωπικές προτιμήσεις του καθενός μας, οι χρονότυποι αυτοί μπορούν να επηρεάσουν τη νοητική μας λειτουργία».

Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως όλοι οι πρωινοί άνθρωποι έχουν χειρότερες νοητικές επιδόσεις. Και ούτως ή άλλως ο χρονότυπός μας μπορεί να αλλάξει, να προσαρμοστεί είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση. Επιπλέον, ένας καλός βραδινός ύπνος είναι σε κάθε περίπτωση ένας πολύ καλός τρόπος να βελτιώσει κανείς τις διανοητικές του επιδόσεις.

Η επιστήμη πίσω από τον χρονότυπο του ύπνου

Ο χρονότυπος του ανθρώπου μπορεί να αλλάξει μέσα στη διάρκεια της ζωής του. «Τα παιδιά τείνουν να είναι πρωινοί τύποι, οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες τείνουν περισσότερο να είναι βραδινοί τύποι, ενώ οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι συχνά γίνονται και πάλι πρωινοί τύποι», λέει η Φέιφεϊ Γουάνγκ, η οποία αν και δεν συμμετείχε στην έρευνα, είναι ειδικός σε θέματα ύπνου από το Πανεπιστήμιο Eötvös Loránd της Βουδαπέστης.

Όπως εξηγεί όμως η Γουάνγκ, υπάρχουν σαφείς αποδείξεις ότι οι προτιμήσεις μας για τις ώρες του ύπνου και των διαφόρων δραστηριοτήτων είναι επίμονες, ακόμη και όταν αλλάζουμε ζώνες ώρας.

«Το εάν κάποιος είναι πιο δραστήριος το πρωί ή το απόγευμα καθορίζεται από έναν συνδυασμό γενετικών, ορμονικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως και από τον τρόπο ζωής του. Και αυτοί οι παράγοντες διαμορφώνουν τον χρονότυπο του εκάστοτε ανθρώπου», λέει η Γουάνγκ.

Οι χρονότυποι σχετίζονται εν μέρει με τις διαφορές στους κιρκάδιους ρυθμούς μας – στο βιολογικό ρολόι μας, το οποίο είναι υπεύθυνο για σημαντικές λειτουργίες του σώματός μας, όπως ο ύπνος και ο μεταβολισμός.

Τα γονίδια που περιλαμβάνονται στον κιρκάδιο ρυθμό ενός ατόμου έχουν σημαντική επίδραση στον χρονότυπό του. «Επηρεάζουν το κατά πόσο κάποιος είναι πρωινός ή βραδινός τύπος», αναφέρει η Γουάνγκ στην DW.

Όμως μπορούμε και να… «προπονήσουμε» τον εαυτό μας να γίνει πρωινός ή βραδινός τύπος.

«Έχουμε δείξει πως οι προπτυχιακοί φοιτητές για παράδειγμα μπορούν να προωθήσουν τον χρονότυπό τους κατά σχεδόν δύο ώρες μέσα σε δύο χρόνια», τονίζει ο Ιγκνάσιο Εστεβάν, ο οποίος επίσης δεν συμμετείχε στην έρευνα και είναι και αυτός ειδικός σε θέματα ύπνου από το Universidad de la República στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης.

Οι «ολονυχτίες» μειώνουν τις ακαδημαϊκές επιδόσεις

Ο Εστεβάν έχει ερευνήσει τη σύνδεση ανάμεσα στους χρονότυπους και τους βαθμούς των μαθητών σχολείων – και έχει διαπιστώσει πως οι επιδόσεις των πρωινών και των βραδινών τύπων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το ποια στιγμή της ημέρας εξετάστηκαν στο πλαίσιο της έρευνας.

«Έχουμε διαπιστώσει πως οι βραδινοί τύποι είχαν χειρότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις σε σύγκριση με τους πρωινούς τύπους όταν τα τεστ γίνονταν πρωί, όχι όμως και στις βραδινές εξετάσεις», εξηγεί ο Εστεβάν στην DW, προσθέτοντας ότι η έρευνά του ανέδειξε πώς οι εκάστοτε ώρες που ξεκινάει το σχολείο επηρεάζουν τις επιδόσεις των παιδιών.

Αρκετοί ειδικοί ισχυρίζονται ότι η καλύτερη εναρμόνιση μεταξύ των σχολικών ωρών και των βιολογικών ρυθμών των μαθητών επηρεάζουν τις ευκαιρίες που θα έχουν αργότερα στη ζωή τους.

Κατά τον Εστεβάν οι νοητικές επιδόσεις και η απόδοση στις εξετάσεις εξαρτάται εν τέλει από το να έχει κανείς ποιοτικό ύπνο. Οι έρευνες δείχνουν πως όσοι κοιμούνται περισσότερο έχουν καλύτερη απόδοση στα τεστ. Κατά τον Εστεβάν αυτό εξηγείται από τη σημασία του ύπνου στη μάθηση και την καλή νοητική λειτουργία του ανθρώπου. Εξ ου και το να ξενυχτάει κανείς διαβάζοντας την τελευταία στιγμή επηρεάζει αρνητικά την επίδοσή του στην εξέταση της επόμενης ημέρας, όπως δείχνουν οι έρευνες. «Γύρω στο 15% των μαθητών [στην έρευνά μας] δεν κοιμήθηκε πριν από τα τεστ – και αυτοί είχαν χειρότερη απόδοση», λέει ο Εστεβάν.

Επομένως, πώς μπορεί κάποιος να κοιμηθεί καλά; Η Γουάνγκ προτείνει «να κρατάμε ένα σταθερό πρόγραμμα ύπνου, να κοιμόμαστε σε ένα σκοτεινό και ήσυχο περιβάλλον, να προσπαθούμε να χαλαρώσουμε και να μην καταναλώνουμε καφεΐνη ή διεγερτικές ουσίες μετά τη δύση του ήλιου, όπως και να μειώνουμε την έκθεσή μας στο φως το βράδυ, ιδίως πριν πέσουμε για ύπνο».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς