Το νεκροταφείο του Μπίλα Βόντα, ενός χωριού στο ακριτικό Γιάβορνικ της Τσεχίας, είναι μία ατελείωτη έκταση με ταφόπλακες, μαύρους σιδερένιους σταυρούς και μικρές αναμνηστικές πλάκες έως εκεί που φτάνει το μάτι. Εδώ, έχουν ταφεί περίπου 750 μοναχές, εκείνες που κατά τη διάρκεια της κομμουνιστικής περιόδου εκτοπίστηκαν στην πιο απομακρυσμένη γωνιά της τότε Τσεχοσλοβακίας.

Σκληρές συνθήκες στην απομόνωση

Όταν το 1950 το τσεχοσλοβακικό καθεστώς έδωσε εντολή να κλείσουν τα μοναστήρια, οι καλόγριες μεταφέρθηκαν εδώ. Στο πλαίσιο της «Δράσης R» κατά της Καθολικής Εκκλησίας, περισσότερες από 1.000 μοναχές από 14 μοναστήρια μεταφέρθηκαν σε ένα «μοναστήρι συγκέντρωσης», στη μεγαλύτερη δυνατή απομόνωση. Έτσι, δημιουργήθηκε η μεγαλύτερη κοινότητα μοναχών στην Ευρώπη.

Οι συνθήκες στο Μπίλα Βόντα ήταν πολύ δύσκολες. Αρχικά, το χωριό ήταν ένας σχεδόν έρημος τόπος από τον οποίο ο τοπικός γερμανικός πληθυσμός είχε εκδιωχθεί μετά το 1945 βάσει των διαταγμάτων Μπένες. Οι αδελφές απαγορεύτηκε να εγκαταλείψουν το χωριό, φρόντιζαν ασθενείς στην τοπική ψυχιατρική κλινική ή εργάζονταν στα τοπικά αγροκτήματα.

Ένα αμφιλεγόμενο μυθιστόρημα

Σήμερα, πολλοί Τσέχοι γνωρίζουν το Μπίλα Βόντα και την ιστορία των μοναχών που εκτοπίστηκαν εκεί. Ακόμη και όσοι δεν είναι θρησκευόμενοι και δεν είχαν ενδιαφερθεί προηγουμένως για τις διώξεις σε βάρος της Καθολικής Εκκλησίας στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία, έμαθαν για αυτές. Ο λόγος για είναι το μυθιστόρημα "Bila Voda" της Κατερίνας Τούκοβα, το οποίο έγινε το πιο επιτυχημένο βιβλίο των τελευταίων ετών με περισσότερες από 100.000 πωλήσεις. Η 42χρονη συγγραφέας έλαβε το Κρατικό Βραβείο, το σημαντικότερο πολιτιστικό βραβείο της Τσεχίας, για το έργο της το 2022.

Όμως, πολλοί αμφισβητούν μέρη του μυθιστορήματος. Εκ πρώτης όψεως φαίνεται να αποτελεί μια αυθεντικά ιστορική περιγραφή, συμπεριλαμβανομένων των υποτιθέμενων εγγράφων της κομμουνιστικής κρατικής ασφάλειας που περιέχονται σε αυτό. Και, πράγματι, η Τούκοβα βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, αλλά δεν μένει πιστή στην πραγματικότητα. «Μπορώ βέβαια να απαντήσω στην κριτική για την αλλοίωση της ιστορίας επισημαίνοντας ότι πρόκειται για μυθιστόρημα και όχι για μη μυθοπλαστικό βιβλίο», δήλωσε στην εβδομαδιαία εφημερίδα Respekt. Ως συγγραφέας ενός έργου μυθοπλασίας, είχε τη νόμιμη αξίωση να μεταχειρίζεται τις ιστορικές πραγματικότητες όπως ήθελε στον φανταστικό κόσμο που δημιούργησε. «Νομίζω ότι αυτό που προέκυψε από την έρευνά μου για τα θέματα αυτά δεν αποτελεί διαστρέβλωση της ιστορίας», πρόσθεσε στη συνέντευξη.

Το φαινόμενο "Bila Voda"

Η ανταπόκριση στο βιβλίο ήταν τόσο μεγάλη που η Καθολική Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Charles στην Πράγα διοργάνωσε διεθνές συνέδριο για το βιβλίο με τίτλο «Το φαινόμενο Bila Voda». Κορυφαίοι θεολόγοι, ιστορικοί της εκκλησίας και ειδικοί της λογοτεχνίας για το πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί ένα έργο που συχνά αγνοεί τα ιστορικά γεγονότα, όμως εξακολουθεί να έχει μεγάλη απήχηση. Πολλοί συμμετέχοντες στο συνέδριο θεώρησαν ιδιαίτερα προβληματική την παραποίηση των δραστηριοτήτων της κρατικής ασφάλειας.

«Ίσως μας εκνευρίζει το γεγονός ότι δεν είμαστε εμείς αυτοί που προσεγγίσαμε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό με τα εξειδικευμένα άρθρα μας, αλλά η Κατερίνα Τούκοβα, με ένα βιβλίο που μπορεί να αγοραστεί και σε οποιοδήποτε βενζινάδικο», παραδέχτηκε ο ιστορικός της εκκλησίας Μάρεκ Σμιντ.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που η Τούκοβα προκαλεί αναστάτωση με ένα μυθιστόρημα. Το 2010, εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «Γκέρτα. Το γερμανικό κορίτσι», για μια νεαρή Γερμανίδα από το Μπρνο, η οποία έφυγε από την πατρίδα της σε πορεία θανάτου το 1945. Στην Τσεχία, το βιβλίο προκάλεσε ανάμεικτα συναισθήματα, επειδή έθιγε την εκδίωξη των Γερμανών, ένα θέμα ταμπού στην Τσεχία, και το έκανε γνωστό στο ευρύ κοινό. 

Η θρησκευτική κοινότητα παραμένει ζωντανή

Το νεκροταφείο φαίνεται καλοδιατηρημένο, με μια μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο να αναφέρει ότι πρόκειται για προστατευόμενο πολιτιστικό μνημείο. Στον τόπο πλανάται μια μυστικιστική ατμόσφαιρα. Δίπλα στις ταφόπλακες των αδελφών έχουν φυτευτεί θάμνοι τριαντάφυλλων, σε διαφορετικά χρώματα για κάθε ένα από τα τάγματα στα οποία ανήκαν οι μοναχές που εκτοπίστηκαν εδώ.

Ακόμη και μετά το τέλος του κομμουνισμού, όταν τελικά απελευθερώθηκαν, κάποιες μοναχές συνέχισαν να φροντίζουν ασθενείς στην ψυχιατρική κλινική και να λειτουργούν έναν ξενώνα. Αρκετά νεόκτιστα σπίτια μαρτυρούν ότι η τοπική θρησκευτική κοινότητα εξακολουθεί να είναι ζωντανή εδώ, αν και με πολύ μικρότερο αριθμό αδελφών.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς