Ο Γιόζεφ Μπόις γεννήθηκε στις 12 Μαΐου 1921, πριν από εκατό χρόνια. Το γιλέκο και το καπέλο του ήταν το σήμα κατατεθέν του, το λίπος και η τσόχα τα αγαπημένα του υλικά. Ήθελε να καταργήσει τον καπιταλισμό και να θεραπεύσει τον κόσμο με την τέχνη. Με αυτόν τον τρόπο ο Γιόζεφ Μπόις έγινε ο πιο γνωστός και πιο ισχυρός Γερμανός καλλιτέχνης του 20ου αιώνα, ο οποίος ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να έχει θερμούς θαυμαστές αλλά και πολέμιους. Δώδεκα μουσεία στη Ρηνανία συμμετέχουν στο πρόγραμμα της επετείου για τα 100ά γενέθλιά του, από το Μουσείο Τέχνης στη Βόννη έως την Αίθουσα Τέχνης στο Κλέβε όπου ο σχεδιαστής, γλύπτης, φιλόσοφος, δάσκαλος και καλλιτέχνης εγκαταστάσεων γεννήθηκε στις 12 Μαΐου 1921.

"Κάθε άνθρωπος είναι καλλιτέχνης"- υπό αυτό το διάσημο πλέον ρητό του Γιόζεφ Μπόις το μουσείο K20 στο Ντίσελντορφ και η Art Collection NRW διοργανώνουν τις λεγόμενες «κοσμοπολίτικες ασκήσεις» από τις 27 Μαρτίου 2021.

Δώδεκα επιλεγμένες καλλιτεχνικές δράσεις από τον Μπόις, που τραβήχτηκαν από συγχρόνούς του σε ταινίες και φωτογραφίες, προβάλλονται σε οθόνες και καμβάδες, περιτριγυρισμένες από φωτογραφίες, πίνακες, κείμενα και φωτεινούς βιντεοπροβολείς, όλα τοποθετημένα πάνω σε σκαλωσιές από χάλυβα.

7000 βελανιδιές για το Κάσελ

Εκεί μπορεί να δει κανείς τη δράση του Μπόις "Μου αρέσει η Αμερική και εγώ αρέσω στην Αμερική" από το 1974, όταν ο καλλιτέχνης κλειδώθηκε με ένα ζωντανό κογιότ σε μια γκαλερί της Νέας Υόρκης για δύο ημέρες - κάτι που όχι μόνο του προσέδωσε τη φήμη ενός σαμάνου, αλλά επίσης εκτίναξε τις τιμές αγοράς των έργων του σε δυσθεώρητα ύψη. Ακόμη φωτογραφίες θυμίζουν την εκστρατεία δεντροφύτευσης του Μπόις "7000 βελανιδιές" στην documenta 7 το 1982, με την οποία ο καλλιτέχνης τάχθηκε υπερ "της δεντροφύτευσης αντί της γραφειοκρατικοποίησης της πόλης". Η ‘Βρύση από την οποία ρέει μέλι στο χώρο εργασίας’ του Μπόις το οποίο εγκατέστησε στο εμβληματικό Μουσείο Fridericianum στο Κάσελ στη documenta 6 το 1977, ήταν μια μορφή καλλιτεχνικής κριτικής του καπιταλισμού και πολλών άλλων.

Ο Μπόις επέκτεινε την έννοια της τέχνης. Με την τέχνη του, τις πράξεις του, τις ομιλίες του έθετε ερωτήσεις όπως τι είναι η δημοκρατία; Είναι ο καπιταλισμός στο τέλος του; Τι κάνει η τέχνη για την κοινωνία; Με τέχνη ο Γιόζεφ Μπόις δεν εννοούσε ατομικά έργα που βάζει κανείς στο σαλόνι ή το μουσείο, αλλά εκδηλώσεις, συζητήσεις και διαδικασίες σκέψης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προκληθεί μέσα από ορισμένες ενέργειες που θα ανέπτυσσαν τη δική τους δυναμική. Η διάσημη πρόταση του Μπόις "Κάθε άνθρωπος είναι καλλιτέχνης" σήμαινε ότι κάθε άτομο ως κοινωνικό ον έχει τη δημιουργική δύναμη να αλλάξει τον εαυτό του και τον κόσμο.

Η σύνθετη φυσιογνωμία του καλλιτέχνη

Αλλά ποιος ήταν ο προικισμένος αυτός καλλιτέχνης που ήξερε να πουλάει πολύ καλά τον εαυτό του, που εφηύρε τη βιογραφία του, που αναμείχθηκε με τη γραφειοκρατία, η οποία συνοδεύει και τον πολιτισμό, και τελικά προκάλεσε την απόλυσή του ως καθηγητή από την Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ντίσελντορφ; Ποιος ήταν αυτός που έδρασε και ως συνιδρυτής των Πρασίνων ενώ κυκλοφορούσε σε νεοναζιστικούς κύκλους; Ποιος ήταν ο οικολόγος που οδηγούσε μια μεγάλη Bentley για να πάει βόλτα; Ποιός ήταν ο αντικαπιταλιστής ανθρωπιστής που ήταν επίσης φίλος του Ναζί τραπεζίτη Χέρμαν Γιόζεφ Αμπς. Ήταν ο Γιόζεφ Μπόις ένας οραματιστής, όπως πιστεύουν οι ένθερμοι θαυμαστές του, ή ένας τσαρλατάνος όπως λένε οι επικριτές του;

Η έκθεση στο Ντίσελντορφ δεν θέτει τέτοιες ερωτήσεις. Ο Γιόζεφ Μπόις ως περίπλοκη καλλιτεχνική φυσιογνωμία στη μεταπολεμική Γερμανία παραμένει χωρίς ερμηνεία. Η χρονιά όμως η αφιερωμένη σ' αυτόν μόλις ξεκίνησε και ίσως επιφυλάσσει εκπλήξεις

Στέφαν Ντέγκε

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου