Ο φόβος είναι εμφανής στη φωνή και τα μάτια των θυμάτων μήνες μετά το ταξίδι τρόμου. «Χρειάστηκε πολύς χρόνος. Ίσως μισή ώρα. Αλλά μας φάνηκε σαν μια αιωνιότητα», δήλωσε πρόσφατα ο Αντρέα Φαντίνι στο ισπανικό τηλεοπτικό κανάλι RTVE. Έξι ή επτά φάλαινες όρκες, γνωστές και ως φάλαινες δολοφόνοι, επιτέθηκαν στο αγωνιστικό γιοτ του στο Στενό του Γιβραλτάρ και «έφαγαν» τη λεπίδα του πηδαλίου, ανέφερε ο καπετάνιος του σκάφους, εμφανώς εντυπωσιασμένος.

Ο Φαντίνι είδε μια «πολύ επιθετική συμπεριφορά» των ζώων. Οι βίαιες συναντήσεις με όρκες (Orcinus orca), που μπορεί να έχουν μήκος έως και δέκα μέτρα και συχνά ζυγίζουν περισσότερο από πέντε τόνους, ήταν σε μεγάλο βαθμό άγνωστες μέχρι πρόσφατα. Οι όρκες επιτίθενται μεταξύ άλλων σε άλλους θαλάσσιους γίγαντες: εκτός τον τόνο, τη ρέγγα, τους πιγκουίνους, τις φώκιες και τα θαλασσοπούλια, τρώνε επίσης δελφίνια, άλλες φάλαινες και καρχαρίες. Μέχρι σήμερα όμως δεν είχαν βάλει στόχο τα σκάφη.

Τα πληρώματα των πλοίων ανέφεραν τα πρώτα περιστατικά την άνοιξη του 2020 καταγράφοντας συχνά τις δυσάρεστες συναντήσεις σε βίντεο. Φέτος όμως οι αναφορές στα μέσα ενημέρωσης για επιθέσεις όρκας έχουν αυξηθεί. Τουλάχιστον 53 έχουν καταγραφεί από τον Ιανουάριο. Δώδεκα βάρκες υπέστησαν τόσο μεγάλες ζημιές που έπρεπε να ρυμουλκηθούν. Ωστόσο, είναι ακόμη πολύ νωρίς για να μπορούμε να μιλάμε οριστικά για αύξηση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.

Διάσωση πληρωμάτων

Η ναυτική υπηρεσία διάσωσης χρειάστηκε επανειλημμένα να διασώσει τα πληρώματα στα στενά του Γιβραλτάρ τον Απρίλιο και τον Μάιο. Υπήρξαν επίσης επεισόδια στα ανοικτά των ακτών της Πορτογαλίας και βορειότερα στον Ατλαντικό, στην ισπανική περιοχή της Γαλικίας. 

Γιατί οι όρκες συμπεριφέρονται ξαφνικά επιθετικά; Ο Αλφρέντο Λόπες, ένας παγκοσμίου φήμης θαλάσσιος βιολόγος, έχει δύο θεωρίες. Η πρώτη: Οι φάλαινες δολοφόνοι από την οικογένεια των δελφινιών μπορεί απλώς να έχουν εφεύρει «κάτι νέο». Είναι πολύ έξυπνα, περίεργα και πολύ κοινωνικά όντα που μαθαίνουν από τους συνομηλίκους τους. Έχει ήδη παρατηρηθεί στο παρελθόν ότι μεμονωμένες ομάδες όρκας έχουν αναπτύξει ιδιόρρυθμες συνήθειες.

Περιέργεια ή εκδίκηση

«Αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι μια απάντηση σε μια αρνητική εμπειρία», λέει ο Λόπες. «Αυτό σημαίνει ότι ένα ή περισσότερα ζώα μπορεί να είχαν μια κακή εμπειρία και προσπαθούν να σταματήσουν τις βάρκες για να μην συμβεί ξανά». Ο ειδικός υποπτεύεται ότι μια μητέρα όρκα ξεκίνησε τις επιθέσεις, τις οποίες οι βιολόγοι προτιμούν να αποκαλούν «αλληλεπιδράσεις». Η θηλυκή αυτή φάλαινα έχει όνομα: Gladis Blanca, Λευκή Γκλάντις.

Για παράδειγμα, αυτή ή ένα από τα μικρά της θα μπορούσε να είχε πιαστεί σε ένα δίχτυ ψαρέματος ή να είχε χτυπηθεί από μια βάρκα. Το γεγονός ότι η Gladis Blanca επιτέθηκε ακόμη και σε βάρκες με τη νεογέννητη κόρη της το 2021, ενισχύει τη θεωρία μιας αρνητικής εμπειρίας. «Το κίνητρο που τους ωθεί είναι προφανώς μεγαλύτερο από το μητρικό προστατευτικό ένστικτο», λέει ο Λόπες.

Αντίθετα, ο Ρενό ντε Στεφανίς πιστεύει ότι οι όρκες θέλουν απλώς να διασκεδάσουν. «Είναι ξεκάθαρο ότι πρόκειται για παιχνίδια», είπε στο RTVE ο πρόεδρος της περιβαλλοντικής οργάνωσης Circe. Νεότερα ζώα έχουν ξεκινήσει αυτή τη συμπεριφορά, και τώρα δύο μητέρες είναι επίσης ενεργές, διαβεβαιώνει. Αναμένεται τα περιστατικά να σταματήσουν μόλις οι όρκες κουραστούν από αυτό το παιχνίδι.

Ορισμένοι θαλάσσιοι βιολόγοι παραδέχονται ανοιχτά ότι «δεν έχουν ιδέα». Οι ειδικοί συμφωνούν, ωστόσο, ότι οι όρκες δεν πρέπει να «ποινικοποιούνται». «Υπάρχουν τίτλοι στον Τύπο που θολώνουν την πραγματικότητα», παραπονιέται ο Λόπες. Εννοεί πρωτοσέλιδα όπως «Οι όρκες επαναστατούν» ή «Εκδίκηση των φαλαινών δολοφόνων». «Μάλλον, όλα αυτά πρέπει να μας κάνουν να σκεφτούμε ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες θα μπορούσαν να είναι ο λόγος για αυτήν τη συμπεριφορά», επισημαίνει ο Λόπες.

Όρκες με ιχνηλάτες GPS

Είναι εντυπωσιακό ότι ενώ οι όρκες ζουν σε ωκεανούς, οι τεκμηριωμένες επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν στη σχετικά μικρή περιοχή νότια και δυτικά της Ιβηρικής Χερσονήσου. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, μέχρι στιγμής έχουν εμπλακεί συνολικά 35 έως το πολύ 60 όρκες. Η πρόσφατη αντίδραση του Υπουργείου Οικολογικής Αλλαγής στη Μαδρίτη δείχνει ότι η κατάσταση κρίνεται σοβαρή από όλους τους εμπλεκόμενους. 

Αφού οι απαγορεύσεις πλεύσης για μικρότερα σκάφη με μήκος έως και 15 μέτρα σε ορισμένες θαλάσσιες ζώνες δεν είχαν αποτέλεσμα, άρχισαν να εξοπλίζουν μεμονωμένες όρκες με ιχνηλάτες GPS την περασμένη εβδομάδα για να μπορούν να τις εντοπίσουν και να προειδοποιήσουν τους καπετάνιους. Αλλά και οι καπετάνιοι θα πρέπει να είναι καλύτερα ενημερωμένοι και να επιλέγουν εναλλακτικές διαδρομές, να μην ταξιδεύουν νύχτα και να μην απομακρύνονται πολύ από τις ακτές.

Επιμέλεια: Ευθύμης Αγγελούδης