Ήταν κάποτε το ορμητήριο των ναζί στο Μόναχο. Σήμερα έχει ανακαινιστεί για να στεγάσει το Κέντρο Τεκμηρίωσης Ναζιστικών Εγκλημάτων. Κοντά σε αυτό το κτίριο, αλλά και εξίσου κοντά στο ισραηλινό προξενείο, ακούστηκαν πυροβολισμοί την Πέμπτη, με τον φερόμενο ως δράστη να πέφτει τελικά νεκρός από αστυνομικά πυρά.

Το περιστατικό αναζωπύρωσε οδυνηρές μνήμες. Καμία άλλη γερμανική πόλη δεν είχε συνδεθεί τόσο στενά με τα εγκλήματα του ναζιστικού καθεστώτος όσο το Μόναχο. Στις παρυφές της βαυαρικής πρωτεύουσας, στην πόλη Νταχάου, λειτουργούσε και το πρώτο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Με ορμητήριο το Μόναχο ο Χίτλερ άρχισε την ανοδική του πορεία, εωσότου να καταλάβει την εξουσία στο Βερολίνο το 1933. Μέχρι την κατάρρευση του ναζιστικού καθεστώτος η πρωτεύουσα της Βαυαρίας διατηρούσε κομβικό ρόλο για το χιτλερικό κόμμα. Το Κέντρο Τεκμηρίωσης Ναζιστικών Εγκλημάτων άνοιξε τις πύλες του το 2015 στο λεγόμενο «Καφέ Σπίτι». Έτσι αποκαλούσαν στην καθομιλουμένη το τεράστιο οικοδόμημα στην οδό Μπρίνερ Στράσε 34, όπου το Eθνικοσοσιαλιστικό Kόμμα (NSDAP) διατηρούσε τα γραφεία του στο Μόναχο από το 1930 μέχρι το 1945. 

Η Μπρίνερ Στράσε και η γειτονική πλατεία Κένιγκσπλατς αποτελούσαν προσφιλή σημεία συνάντησης για τις προπαγανδιστικές εκδηλώσεις. Τα ίχνη των ναζί έχουν παραμείνει μέχρι σήμερα στην αρχιτεκτονική του Μονάχου.

«Η πρωτεύουσα του κινήματος»

Παραθέτοντας φωτογραφίες, κινηματογραφικά ντοκουμέντα και επίσημα έγγραφα το Κέντρο Τεκμηρίωσης Ναζιστικών Εγκλημάτων υπενθυμίζει, με παραστατικό τρόπο, τον ιδιαίτερο ρόλο του Μονάχου για τους ναζί. Άλλωστε ο ίδιος ο Χίτλερ έβλεπε την πόλη ως «πρωτεύουσα του κινήματος». Η θεμελίωση του Κέντρου έγινε το 2012 και τα επίσημα εγκαίνια ακολούθησαν το 2015, καθώς συμπληρώνονταν ακριβώς 70 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης από τα αμερικανικά στρατεύματα.

«Η διατήρηση της μνήμης είναι απαραίτητη για την προάσπιση της ελευθερίας και της Δημοκρατίας» ανέφερε την ημέρα των εγκαινίων ο τότε πρωθυπουργός της Βαυαρίας Χορστ Ζεεχόφερ. Κάθε χρόνο το Κέντρο καταγράφει εκατοντάδες χιλιάδες επισκέψεις.

«Το μοναδικό γενικό προξενείο στην ΕΕ»

Στην ίδια γειτονιά, γύρω από την Μπρίνερ Στράσε, ακμάζει τα τελευταία χρόνια μία νέα εβραϊκή διασπορά. Μόλις λίγα βήματα από το Κέντρο απέχει το γενικό προξενείο του Ισραήλ, που άνοιξε το 2011 υπό δρακόντεια μέτρα ασφαλείας. Σύμφωνα με τις ισραηλινές αρχές, είναι το μοναδικό γενικό προξενείο της χώρας στην ΕΕ. Αυτό αποδεικνύει και τους ιδιαίτερους δεσμούς με τη Βαυαρία, που έχουν αναπτυχθεί στη μεταπολεμική Γερμανία.

Ήδη από το 1948- αμέσως μετά την ίδρυση ισραηλινού κράτους- μέχρι και το 1953, το Μόναχο φιλοξενούσε την πρώτη διπλωματική αποστολή του Ισραήλ στη Γερμανία. Την εποχή εκείνη οι δύο χώρες δεν είχαν συνάψει ακόμη διπλωματικές σχέσεις. Αλλά το Ισραήλ ήθελε να μεριμνήσει για τους επιζώντες του Ολοκαυτώματος , που θα ήθελαν να εγκαταλείψουν τη Γερμανία, για να ζήσουν στο Ισραήλ. 

Στην ίδια γειτονιά εγκαινιάστηκαν το 2023 και τα γραφεία της Ευρωπαϊκής Διάσκεψης Ραβίνων (CER). Ο θεσμός πρωτοεμφανίστηκε το 1956 στο Λονδίνο, με στόχο την ανανέωση της εβραϊκής ζωής και διασποράς στην Ευρώπη. Γιατί επελέγη τελικά το Μόναχο; Κύριοι λόγοι θεωρούνται η επιθυμία της βαυαρικής κυβέρνησης να φιλοξενήσει την CER, το Brexit, αλλά και η έκδηλη τάση για ενδυνάμωση της εβραϊκής διασποράς στη Γερμανία. Συν τοις άλλοις η μητρόπολη της Βαυαρίας διαθέτει, σε πολύ κεντρικό σημείο, μία από τις πιο εντυπωσιακές νεόδμητες συναγωγές των τελευταίων ετών.

«Από ιστορική άποψη το Μόναχο κατέχει ξεχωριστή διάσταση» έλεγε το 2023 στην Deutsche Welle ο επικεφαλής του θεσμού, ραβίνος Πίνχας Γκόλντσμιτ. «Εδώ ξεκίνησε η καταστροφή του εβραϊκού στοιχείου στην Ευρώπη. Εδώ έγινε η 'Νύχτα των Κρυστάλλων'. Εδώ κλείνει ο ιστορικός κύκλος…»

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου