Ολοένα συχνότεροι καύσωνες ανά την γηραιά ήπειρο, πυρκαγιές στην Ελλάδα και άλλες μεσογειακές χώρες, καταστροφικές πλημμύρες στη Σλοβενία.Τα ακραία καιρικά φαινόμενα πρωταγωνιστούν φέτος το καλοκαίρι στα δελτία ειδήσεων, όχι σπάνια προκαλώντας περισσότερες απορίες, μεταφέροντας πληροφορίες που δεν είναι πάντα επιστημονικά διακριβωμένες, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και λανθασμένες. Αποτέλεσμα: πολλές φορές η πληροφορία που μεταδίδεται αντί να διαφωτίζει για τα αίτια και την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων προκαλεί σύγχυση ή πανικό.

Για τον διακεκριμένο καθηγητή Βιοκλίματος και Αστικής Κλιματολογίας στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ Ανδρέα Ματζαράκη, αυτό που παλιότερα θεωρούνταν «έκτακτο» καιρικό φαινόμενο, αποτελεί πράγματι πλέον «το νέο συνηθισμένο». Ο Ανδρέας Ματζαράκης είναι διευθυντής στο Ερευνητικό Κέντρο Ανθρωπο-Bιομετεωρολογίας της Γερμανικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, έχει συμμετάσχει στη δημιουργία του γερμανικού σχεδίου δράσης για την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως ο καύσωνας το 2017 και αποτελεί έναν από τους επιστήμονες που συμβουλεύεται ο επιδημιολόγος Γερμανός υπ. Υγείας Καρλ Λάουτερμπαχ για ζητήματα που έχουν να κάνουν με την επίδραση του κλίματος και ειδικότερα της ζέστης στη δημόσια υγεία.

Σχέδια δράσης και έμφαση στην σωστή επικοινωνία

Τα σχέδια δράσης για τη διαχείριση εκφάνσεων της κλιματικής αλλαγής όπως η έντονη ζέστη ή ο καύσωνας είναι έχουν αναπτυχθεί διεθνώς την τελευταία 15ετία και είναι ιδιαίτερα κρίσιμα. Τα συστήματα αυτά, όπως εξηγεί ο Ανδρέας Ματζαράκης, προσδιορίζουν κάθε φορά τα αρμόδια όργανα, τους υπεύθυνους φορείς, τα συστήματα προειδοποίησης, την κατάσταση σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους, τις προβλέψεις για τις ευάλωτες ομάδες, τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνει ο τομέας της υγείας και βέβαια συγκεκριμένες μετρήσεις και τελικά συνολική αξιολόγηση. «Και η Ελλάδα έχει αναπτύξει αντίστοιχα συστήματα» αναφέρει ο ειδικός της Γερμανικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, σημειώνοντας όμως ότι δυστυχώς αυτό που εκλείπει στην περίπτωση της Ελλάδας «είναι η αντίληψη της επικινδυνότητας του καύσωνα».

«Η διαχείριση του καύσωνα και της ζέστης δεν είναι μόνο ζήτημα πολιτικής» όπως λέει. Είναι ζήτημα επιστημονικής προσέγγισης «αλλά και σωστής επικοινωνίας και ενημέρωσης των πολιτών. Η σωστή ενημέρωση βασισμένη στα μετεωρολογικά μοντέλα προειδοποιήσεων δεν έχει γίνει όπως θα έπρεπε σε πολλές περιπτώσεις τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ελλάδα» παρατηρεί μιλώντας στην DW από το Σάο Πάολο της Βραζιλία κατά τη διάρκεια συνεδρίου σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην περιοχή.Ο Ανδρέας Ματζαράκης, που μελετά επί χρόνια, πολύπλευρα τα φαινόμενα του καύσωνα και της ζέστης, εξηγεί ότι υπάρχουν σχεδόν 70 παράγοντες που σχετίζονται με την επίδραση της ζέστης στην σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου και βάσει αυτών λειτουργεί το σύνθετο σύστημα προειδοποίησης στη Γερμανία. «Φέτος το καλοκαίρι ήμασταν πάντως τυχεροί στη Γερμανία» αναφέρει, σχολιάζοντας τη φετινή δροσιά στη Γερμανία κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Το καλοκαίρι του 2018 με 4-5 περίοδους καύσωνα, ήταν εκείνο που έδωσε και την αφορμή για να ληφθούν περισσότερα μέτρα και δράσεις για τον καύσωνα. Υπήρχε βέβαια και το προηγούμενο του δύσκολου καλοκαιριού του 2003 με το ακραίο τότε για γερμανικά δεδομένα κύμα καύσωνα.

Ζέστη, καύσωνας, κλιματική αλλαγή και υγεία

Από την άλλη πλευρά, σε ό,τι έχει να κάνει με την μετεωρολογική εικόνα της Ελλάδας, χαρακτηρίζει το φετινό καλοκαίρι ιδιαίτερο. «Ήταν όμως κάτι που όλοι περιμέναμε, το βλέπαμε στις προσομοιώσεις που κάνουμε για το μέλλον. Ήταν αναμενόμενο. Έχουμε πλέον άλλου τύπου καύσωνες και αυτό ισχύει για την Ελλάδα και την Ευρώπη» παρατηρεί, σημειώνοντας ότι «οι καύσωνες δεν πρέπει να συνδέονται μόνο με το καλοκαίρι καθώς μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και στην Φινλανδία, με χαμηλότερες θερμοκρασίες αλλά μεγαλύτερη θνησιμότητα».

Ο Ανδρέας Ματζαράκης κάνοντας μια προσωπική αναδρομή, θυμάται ότι στις αρχές της επιστημονικής του πορείας ξεκίνησε μελετώντας τον μεγάλο καύσωνα του 1987 στην Ελλάδα. Ο καύσωνας, όπως εξηγεί, δεν πρέπει να συγχέεται απλώς με τη ζέστη ή την υπερβολική ζέστη. Τον αποκαλεί «κοκτέιλ παραγόντων», που έχει να κάνει, πέρα από τις υψηλές θερμοκρασίες, με την υγρασία, τη ρύπανση, την υπεριώδη ακτινοβολία. Σχετίζεται επίσης με φαινόμενα όπως είναι οι πυρκαγιές ή οι πλημμύρες. Για τον ίδιο πάντως, τόσο ο καύσωνας όσο και η ζέστη είναι φαινόμενα που έχουν μελετηθεί αρκετά και υπάρχει ήδη μεγάλη τεχνογνωσία για την διαχείρισή τους. Όσο για το κλίμα, ο ίδιος δεν χρησιμοποιεί τους όρους κλιματική κρίση ή κλιματική καταστροφή, αλλά μιλά για ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. «Όταν μιλάμε για την κλιματική αλλαγή δεν χρειαζόμαστε μόνο αρνητικά μηνύματα αλλά και λύσεις».

Μείωση των εκπομπών μακροπρόθεσμα, προσαρμογή άμεσα

Για τον Ανδρέα Ματζαράκη, η λύση ή μάλλον καλύτερα οι τρόποι αντιμετώπισης της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να στηρίζονται σε δύο άξονες: από τη μία πλευρά στους μακροπρόθεσμους αλλά χρονοβόρους (εξαιτίας και πολιτικών σκοπιμοτήτων) στόχους της μείωσης εκπομπών επιβλαβών αερίων και από την άλλη στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

«Σημαντικός είναι ο συνδυασμός αυτών των δύο πεδίων, αλλά το πρώτο πεδίο είναι βέβαια δυσκολότερο» λέει χαρακτηριστικά, τονίζοντας ότι οι παγκόσμιοι στόχοι μείωσης των εκπομπών μπορεί να χρειαστούν 50 με 70 χρόνια για να αποδώσουν.  Η κλιματική αλλαγή έχει τεράστιο κόστος, οικονομικό αλλά και ψυχοσωματικό, οπότε η προσαρμογή αρχικά είναι επιτακτική και μπορεί να ξεκινήσει άμεσα πχ. με την προσαρμογή του συστήματος υγείας, των πόλεων και εν τέλει των πολιτών στις νέες κλιματικές συνθήκες.

Ταυτόχρονα στοιχείο-κλειδί θεωρεί ο Ανδρέας Ματζαράκης την κατάλληλη εκπαίδευση και μετεκπαίδευση επαγγελματιών στους σχετιζόμενους κλάδους και τη σωστή καθοδήγηση των πολιτών, ιδίως όσων ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, για την προσαρμογή τους στις νέες κλιματικές συνθήκες.  Δύσκολο είναι πάντα το πρώτο καλοκαίρι με καύσωνα, όπως μας λέει, μετά ο οργανισμός συνηθίζει και προσαρμόζεται.Η συνειδητοποίηση της ικανότητας προσαρμογής και η κατανόηση των τρόπων προσαρμογής ως κομμάτι της λύσης είναι τουλάχιστον μια πιο καθησυχαστική επιλογή από τον πανικό μιας τελεολογικής καταστροφολογίας -για την οποία ευθύνη φέρουν και τα ΜΜΕ.