Περίπου το 30% του νερού της βρύσης στην Πορτογαλία πάει χαμένο, επειδή τα δίκτυα παροχής δεν έχουν εκσυγχρονιστεί. Και δεν είναι μόνο αυτό: περίπου το 80% της παροχής νερού καταναλώνεται από τη γεωργία, ενώ σχεδόν το 10% του πολύτιμου πόσιμου νερού χύνεται στα γήπεδα γκολφ για τους τουρίστες. Πρόκειται για πραγματική πολυτέλεια, διότι επισήμως το 89% της έκτασης της χώρας είναι ξηρό και το 40% πλήττεται από ακραία ξηρασία, με την Πορτογαλία να προστίθεται στη λίστα με τις ευρωπαϊκές χώρες που υποφέρουν από τέτοια φαινόμενα.

Αλλά κανείς δεν φαίνεται να ανησυχεί πραγματικά γι' αυτό: «Υπάρχει ξηρασία και η κατάσταση θα χειροτερέψει», λέει ο καθηγητής πανεπιστημίου και ειδικός σε θέματα υδάτων Ζοακίμ Πόσας Μάρτινς. «Όμως, επειδή έχουμε καλή παροχή νερού και όλες οι βρύσες έχουν νερό, οι πολίτες δεν το αντιλαμβάνονται».

Προφανώς, ούτε και οι πολιτικοί, όπως σημειώνει ένας άλλος καθηγητής πανεπιστημίου και αφοσιωμένος περιβαλλοντολόγος, ο Φρανσίσκο Φερέιρα: «Θα έπρεπε να είχαμε εδώ και πολύν καιρό ένα εθνικό σχέδιο για το νερό, προκειμένου να χρησιμοποιούμε αυτόν τον πολύτιμο πόρο με βιώσιμο τρόπο. Αλλά κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο σε κρίσεις όπως αυτή επικρατεί ένας μάλλον άνευ νοήματος ακτιβισμός».

«Ένα οικολογικό έγκλημα»

Αρχικά, όπως και στην Ισπανία, η γεωργία της Πορτογαλίας στηρίζεται σε καλλιέργειες που απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού, ενώ ταυτοχρόνως οι μέθοδοι άρδευσης είναι παρωχημένες, όπως εξηγεί η μηχανικός περιβάλλοντος Καταρίνα Ροντρίγκες, η οποία δραστηριοποιείται στην οργάνωση προστασίας του περιβάλλοντος Quercus: «Στο Αλγκάρβε, στη νότια Πορτογαλία, έχει σχεδιαστεί μια φυτεία αβοκάντο 600 εκταρίων. Όμως, τα αβοκάντο χρειάζονται εξαιρετικά μεγάλη ποσότητα νερού, το οποίο είναι ήδη ελάχιστο στην περιοχή. Πρόκειται για οικολογικό έγκλημα».

Ωστόσο, το πορτογαλικό Υπουργείο Γεωργίας υποστηρίζει τέτοια σχέδια με ενθουσιασμό. Ειδικά στο νότιο τμήμα της χώρας, που υποφέρει από έλλειψη νερού, το Υπουργείο επέτρεψε την εμφάνιση ολοένα και περισσότερων φυτειών που καταναλώνουν ιδιαίτερα μεγάλη ποσότητα νερού, όπως αβοκάντο και μούρων, ορισμένες φορές ακόμη και σε προστατευόμενες περιοχές - επειδή μπορούν μετά να πουληθούν σε υψηλή τιμή.

Η στάθμη των υπόγειων υδάτων μειώνεται

Ακόμη και ο Πόσας Μάρτινς πιστεύει ότι αυτό είναι καλό: «Παρ’ ότι δεν είναι πολιτικά ορθό να λέγεται αυτό: πρέπει να αυξήσουμε κατά το δυνατόν τέτοιες παραγωγές. Τα βατόμουρα, για παράδειγμα, μπορούν να εξαχθούν ακόμη και με αεροπλάνο και να αποφέρουν σημαντικά έσοδα». Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, για τις καλλιέργειες αυτές θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιεί ακόμη και το ακριβό νερό από τις μονάδες αφαλάτωσης και να εξακολουθήσει να βγάζει κέρδος. Ωστόσο, δεν υπάρχουν ακόμη τέτοιες μονάδες στην Πορτογαλία. Έτσι, πολλοί αγρότες άνοιξαν γρήγορα ένα παράνομο πηγάδι και προμηθεύτηκαν έτσι νερό δωρεάν, όπως λέει η Ροντρίγκες.

Αλλά και αυτό γίνεται όλο και πιο δύσκολο: σε πολλές περιοχές της Πορτογαλίας η στάθμη των υπόγειων υδάτων μειώνεται, επειδή συν τοις άλλοις αναπτύσσονται εκεί και μονοκαλλιέργειες ευκαλύπτων που είναι σημαντικές για τη βιομηχανία κυτταρίνης και χαρτιού – η οποία έχει έσοδα δισεκατομμυρίων. «Οι φυτείες ευκαλύπτου αντιπροσωπεύουν έναν οικονομικό τομέα αξίας περίπου πέντε δισεκατομμυρίων ευρώ», υπολογίζει ο Πόσας Μάρτινς, ο οποίος έχει διατελέσει και υφυπουργός Περιβάλλοντος. Η οικονομία της Πορτογαλίας δεν θα μπορούσε να τα βγάλει πέρα τόσο εύκολα χωρίς αυτές. Από την άλλη πλευρά, ο Φρανσίσκο Φερέιρα, ο άλλος καθηγητής πανεπιστημίου, υποστηρίζει πως «πρέπει να επικεντρωθούμε στην ποικιλομορφία και την ανθεκτικότητα και να χρησιμοποιούμε τους υδάτινους πόρους με υπευθυνότητα. Διαφορετικά, τα τοπία μας δεν θα επιβιώσουν ούτε από τις επόμενες δασικές πυρκαγιές ούτε από την επόμενη ξηρασία».

Στο Αλγκάρβε, που αποτελεί δημοφιλή προορισμό διακοπών, η υπερβολική και ανεξέλεγκτη άντληση υπόγειων υδάτων στην παράκτια λωρίδα έχει πλέον οδηγήσει στην ανάμιξη αλμυρού νερού με τα υπόγεια ύδατα, καθιστώντας τα τελευταία άχρηστα και καταστρέφοντας τα εδάφη. Αλλά το Αλγκάρβε χρειάζεται πολύ νερό, λόγω των πολλών τουριστών, οι οποίοι φτάνουν ετησίως τα δέκα εκατομμύρια - όσοι και οι κάτοικοι της Πορτογαλίας. Οι καθημερινά πλυμένες πετσέτες, οι πισίνες αναψυχής, καθώς και η υπερβολικά απρόσεκτη συμπεριφορά των παραθεριστών καταναλώνουν ανησυχητικά μεγάλες ποσότητες νερού, ενώ, επιπλέον, η Πορτογαλία διοχετεύει το 8% του πόσιμου νερού της στα γήπεδα γκολφ.

Απαγορεύεται το πότισμα λουλουδιών

Η κυβέρνηση υπόσχεται βελτιώσεις σε αυτόν τον τομέα και σύντομα πρόκειται να κατασκευαστούν μονάδες αφαλάτωσης για την παραγωγή πόσιμου νερού, οι οποίες θα τροφοδοτούνται με βιώσιμη ενέργεια, φυσικά. Από την άλλη πλευρά όμως η κυβέρνηση διευκολύνει την κατασκευή μεγάλων τουριστικών έργων, όπως σχολιάζει επικριτικά η περιβαλλοντική μηχανικός Καταρίνα Ροντρίγκες.

Πάντως το περασμένο καλοκαίρι οι δημόσιες εξωτερικές πισίνες στο Αλγκάρβε έπρεπε να κλείσουν λόγω έλλειψης νερού, τα σιντριβάνια έκλεισαν επίσης και το πότισμα των λουλουδιών στους κήπους απαγορεύτηκε σε όλη τη χώρα. Οι τουρίστες βέβαια μπορεί να μην αντιλήφθηκαν πολλά από αυτά.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς