Με λίγες προτάσεις μόνο ένας έλληνας Εβραίος, που επέζησε του ΄Αουσβιτς, καταφέρνει να διηγηθεί παραστατικά τη μεταφορά του με το τραίνο το 1943.

«Το ταξίδι διήρκεσε οκτώ μέρες. Δεν είναι δυνατόν να περιγράψεις το τι περάσαμε μέσα σε αυτά τα βαγόνια. Φανταστείτε 60 δυστυχισμένους, στοιβαγμένους στο στενό χώρο ενός βαγονιού, σχεδόν χωρίς νερό, με παιδιά κάθε ηλικίας που έκλαιγαν ασταμάτητα όλη τη μέρα. Φανταστείτε το στρίμωγμα, τη φοβερή ανάγκη να ικανοποιείς ορισμένες σωματικές ανάγκες, την αδυναμία να ξαπλώσεις, αλλά και να καθίσεις ακόμη. Τώρα έχετε μια ιδέα για το μαρτύριο και τον εξευτελισμό μας. »

Τρεις απο τους τέσσερις έλληνες Εβραίους που έφθασαν στο Αουσβιτς οδηγήθηκαν αμέσως στους θαλάμους αερίων. Για αυτούς γνωρίζουμε μόνο απο τις αφηγήσεις των επιζώντων, που σε καμιά περίπτωση όμως δεν εξιστορούν πάντα όλες τις εμπειρίες τους στο Αουσβιτς, οόπως χαρακτηριστικά γράφει ο Ιάκωβος Χανταλί:

«Δεν τα είπα όλα, όσα υπέφερα εκείνα τα φοβερά χρόνια, ούτε αποκάλυψα ολόκληρη τη φρίκη που έζησα στα στρατόπεδα εξοντώσεως. Υπήρξαν τρομακτικά γεγονότα που δεν τα αντέχει ούτε το χαρτί. Δεν θέλω να χάσουν οι άνθρωποι την πίστη τους στο θεό και στους ανθρώπους.»

Πρόκειται για δύο από τις συνολικά 20 μαρτυρίες θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας, που χρησιμοποίησε η γερμανίδα ελληνίστρια Τούλια Σαντίν για τη διδακτορική της διατριβή με θέμα το ολοκαύτωμα μέσα από τις μαρτυρίες των Ελληνοεβραίων. Στο επίκεντρο της μελέτης της, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, δεν βρίσκονται τα στοιχεία και οι αριθμοί, αλλά οι μαρτυρίες των θυμάτων του ολοκαυτώματος, η προσωπική τους αλήθεια, το πως έζησαν οι ίδιοι τα γεγονότα και πως τα αντιμετώπισαν στη συνέχεια. Μ’ αυτό τον τρόπο η Τούλια Σαντίν βρίσκει εξηγήσεις για τα ανεξήγητα:

«Στην αρχή θαμπώθηκαν πολύ από τον ουμανισμό των Γερμανών, την παιδεία τους, πρόκειται, πίστευαν, για ένα λαό ποιητών και στοχαστών. Αυτή η αντίληψη παρουσιάζεται εκτενώς σε μια απο τις μαρτυρίες. Ο παππούς της ΄Ερικα Κούνιο Αμαρίλιο, που είχε καταφέρει να κρυφτεί, ενώ ολόκληρη η οικογένειά του είχε πιαστεί και είχε μεταφερθεί στο ΄Αουσβιτς, πηγαίνει στο γερμανικό αρχηγείο και ζητά να σταλεί στην οικογένειά του. Αυτό το έκανε γιατί νόμιζε ότι οι Γερμανοι που έβγαλαν ένα Μπετόβεν, ένα Χάϊνε και ένα Γκαίτε, δεν μπορεί να είναι τόσο κακοί.»

Ενα κομμάτι τον ελλήνων Εβραίων στο ΄Αουσβιτς δούλευε στα αποκαλούμενα ειδικά κομμάντο των Κρεματορίων. Οσο πλησίαζε η ώρα της απελευθέρωσης, τόσο περισσότερο κινδύνευαν τα ειδικά αυτά κομμάντο να εκτελεσθούν από τη γερμανική φρουρά ως ενοχλητικοί μάρτυρες της μαζικής εξόντωσης των Εβραίων. Για να μην έχουν αυτή την τύχη, τα μέλη των ειδικών κομμάντο προκάλεσαν στις 7 Οκτωβρίου 1944 την εξέγερση του ΄Αουσβιτς. Παρά την αποτυχία η συμμετοχή 135 ελλήνων Εβραίων σε αυτή την εξέγερση ήταν ενα πολύ σημαντικό γεγονός για τους άλλους:

«Οι έλληνες Εβραίοι ήταν πάρα πολύ υπερήφανοι για τη στάση των συμπατριωτών τους και για το θάρρος που επέδειξαν εκείνη την ημέρα. Αυτή η πράξη τους έδωσε μεγάλο θάρρος και πολλή δύναμη για να συνεχίσουν να αγωνίζονται για την επιβίωσή τους.»

Αργότερα οι επιζήσαντες του ΄Αουσβιτς θα υποστηρίξουν ότι οι στασιαστές πέθαιναν τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο της Ελλάδας. Εάν αυτό πράγματι ευσταθεί ή εάν είναι μια φήμη που αποτυπώθηκε στη μνήμη ως γεγονός, αυτό δεν είναι και τόσο σημαντικό, λέει η Τούλια Σαντίν. Σημαντικό για τους κρατούμενους ήταν η ταύτιση με την ελληνική εθνική συνείδηση και με την πατρίδα τους, επειδή αυτή η ταύτιση τους έδινε το κουράγιο να επιζήσουν.

Παναγιώτης Κουπαράνης (Βερολίνο)