Η Κροατία είναι το πρώτο κράτος-μέλος της ΕΕ στο βορειοδυτικό άκρο της Βαλκανικής Οδού. Οι μετανάστες που θέλουν να ταξιδέψουν προς τη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη από τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και τα γειτονικά κράτη της Κροατίας, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σερβία, πρέπει να περάσουν και από την Κροατία, μία χώρα που έγινε μέλος της Ζώνης του Σένγκεν τον Ιανουάριο του 2023.

«Μέσα στους πρώτους δέκα μήνες του 2024 καταγράφηκαν συνολικά 26.534 παράτυπες συνοριακές διελεύσεις», αναφέρει στην DW το κροατικό Υπουργείο Εσωτερικών. Οι περισσότεροι μετανάστες είναι πολίτες του Αφγανιστάν, της Συρίας, της Τουρκίας, της Ρωσίας και της Αιγύπτου.

Εν αντιθέσει με τις εικόνες που βλέπει κανείς στους δρόμους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Αυστρίας και της βόρειας Ιταλίας, στην Κροατία δεν συναντά κανείς συχνά πρόσφυγες από εμπόλεμες ζώνες ή χώρες σε βαθιά κρίση, όπως είναι η Συρία και το Αφγανιστάν. Παρ' όλα αυτά, όπως μαρτυρούν αρκετές φωτογραφίες που έχουν κυκλοφορήσει από τις δομές στα βουνά των συνόρων με την Ιταλία και την Αυστρία, υπάρχουν πολλοί πρόσφυγες που είτε διασχίζουν είτε διαμένουν κιόλας για ένα διάστημα στην Κροατία.

«Οι ορειβάτες βρίσκουν συχνά ρούχα, παπούτσια, σακίδια, έγγραφα, φωτογραφίες, γυαλιά οράσεως, παιδικά παιχνίδια και πάνες στα βουνά – και όλα αυτά δεν είναι σκουπίδια, αλλά ίχνη από τη βαρβαρότητα του συνοριακού καθεστώτος της Κροατίας», εξηγεί στην DW η ΜΚΟ "Gradovi utocista" («Πόλεις της Προσφυγιάς»), οργάνωση που συντονίζει τοπικές δράσεις και ακτιβιστές στην Κροατία με σκοπό να βοηθήσουν τους μετανάστες που βρίσκονται στη χώρα.

Το πόσο αντιληπτοί γίνονται οι μετανάστες από τον τοπικό πληθυσμό και το πόσες επαφές έχουν με τους ντόπιους είναι αντιστρόφως ανάλογο με το πόσο αυστηρά τους αντιμετωπίζει η νομοθεσία, καθιστώντας τους παράνομους και ποινικά υπόλογους. Όπως τονίζει ο Ίζβορ Ρουκάβινα, ακτιβιστής της Gradovi utocista και κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Ζάγκρεμπ, «στην Ιταλία και τη Βοσνία οι μετανάστες μπορούν να εμφανιστούν δημοσίως πιο εύκολα, χωρίς να διακινδυνεύουν τη συνέχιση του ταξιδιού τους. Στην Κροατία και τη Σλοβενία αντιθέτως ο κίνδυνος σύλληψης και επαναπροώθησής τους (pushback) είναι πολύ μεγαλύτερος, ιδίως εάν τύχει να δώσουν συνέντευξη σε κάποιο μέσο ενημέρωσης».

Μία συνθήκη της τελευταίας διετίας;

Παλαιότερα πάντως τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Μέχρι την ένταξη της Κροατίας στη Ζώνη Σένγκεν οι αρχές έδιναν στους πρόσφυγες τα λεγόμενα «έγγραφα των επτά ημερών», με τα οποία μπορούσαν να διασχίσουν τη χώρα μέσα σε μία εβδομάδα. Τα συγκεκριμένα έγγραφα και τα προσωπικά στοιχεία που αναφέρονταν σε αυτά αποτέλεσαν τα θεμέλια για τις μελλοντικές πιθανές απωθήσεις και επανεισδοχές μεταναστών από άλλες χώρες της ΕΕ.

«Εκείνη την περίοδο δημιουργήθηκε για παράδειγμα στη Ριέκα ένα σημείο παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας, όπου δίνονταν καθημερινά τρόφιμα και αναψυκτικά σε περισσότερους από εκατό ανθρώπους, προτού αυτοί συνεχίσουν το ταξίδι τους», αναφέρει ο Ρουκάβινα. Στις αρχές του 2024 ωστόσο το πρότζεκτ σταμάτησε, καθώς δεν έρχονταν πλέον πρόσφυγες στην πόλη. Και αυτό παρ' ότι «πάρα πολλοί μετανάστες εξακολουθούν να περνούν από την Κροατία. Εξ ου και σήμερα μιλάμε για "αφανή μετανάστευση”».

Μεταξύ επαναπροώθησης και πνιγμού

Τα δημοσιεύματα των κροατικών μέσων αναφορικά με τους πρόσφυγες αφορούν πλέον τις συλλήψεις διακινητών έπειτα από ελέγχους της αστυνομίας ή ατυχήματα στα οποία τραυματίστηκαν μετανάστες και με αυτόν τον τρόπο εντοπίστηκαν από τις αρχές. Ωστόσο τα ρεπορτάζ αυτά δεν έρχονται από τα σύνορα, αλλά από τους δρόμους που συνδέουν κράτη της ΕΕ όπως η Ιταλία, η Σλοβενία και η Αυστρία με τις συνοριακές περιοχές της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και της Σερβίας.

Από εκεί προκύπτουν εδώ και χρόνια ρεπορτάζ για βάρβαρα – και παράνομα σύμφωνα με το ενωσιακό δίκαιο – pushbacks στα σύνορα της Κροατίας με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Οι Κροάτες συνοριοφύλακες χρησιμοποιούν μεταξύ άλλων ακόμα και drones για τον εντοπισμό προσφύγων που προσπαθούν να περάσουν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Παλαιότερα οι άνθρωποι έπρεπε να διασχίσουν τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου υπήρχαν ακόμη νάρκες από τον πόλεμο του 1992-1995. Και οι νάρκες είναι μόνο ένας από τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες. Ακτιβιστικές οργανώσεις όπως η SOS Balkanroute αναφέρουν πως ανασύρονται ολοένα και περισσότερα πτώματα από τους ποταμούς των συνόρων της Βοσνίας και της Σερβίας με την Κροατία.

Το 96,4% συνεχίζει προς άλλες χώρες

«Μόλις το 3,6% όσων έχουν αναφέρει πως σκοπεύουν να κάνουν αίτηση διεθνούς προστασίας στην Κροατία αποφασίζουν τελικά να καταθέσουν επίσημη αίτηση», επισημαίνει στην DW το κροατικό Υπουργείο Εσωτερικών. «Δεν έχουμε καμία πληροφορία προς ποια χώρα κατευθύνθηκαν αυτοί οι άνθρωποι». Επί του παρόντος υπάρχουν στη χώρα 1.012 άτομα που έχουν αναγνωριστεί ως πρόσφυγες – ανάμεσα σε αυτούς υπάρχουν τρεις Παλαιστίνιοι και 23 Ρώσοι υπήκοοι.

Προσωρινή προστασία απολαμβάνουν επίσης περίπου 25.000 Ουκρανοί πρόσφυγες, οι οποίοι σύμφωνα με το Υπουργείο έχουν δικαίωμα «φιλοξενίας σε κέντρα υποδοχής προσφύγων, παροχής τροφίμων και ρουχισμού, αποζημίωσης εξόδων για τη χρήση δημοσίων μέσων μεταφοράς […] και οικονομικής στήριξης που ανέρχεται σε 20 ευρώ τον μήνα».

Η Γερμανία θέλει να επιστρέψει 16.000 μετανάστες στην Κροατία

Στο μέλλον ο αριθμός των ανθρώπων που χρήζουν τέτοιας υποστήριξης ενδέχεται να αυξηθεί σημαντικά. Στα τέλη Νοεμβρίου η κροατική σύνταξη της DW ανέφερε πως η Γερμανία θέλει να στείλει 16.000 μετανάστες πίσω στην Κροατία.

Τέτοιες προσπάθειες επανεισδοχής μεταναστών εντός της ΕΕ προβλέπονται στο ενωσιακό δίκαιο: σύμφωνα με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙΙ, υπεύθυνο για έναν αιτούντα άσυλο είναι το κράτος-μέλος της ΕΕ που υποδέχτηκε πρώτο το συγκεκριμένο άτομο – το κράτος της ΕΕ δηλαδή στο οποίο καταχωρίστηκαν τα στοιχεία του για πρώτη φορά.

Το 2023 η Γερμανία ήθελε να στείλει πίσω σε άλλα κράτη της ΕΕ 74.622 αιτούντες άσυλο – τους περισσότερους από αυτούς στην Ιταλία (15.749) και την Κροατία (16.704), με τις κροατικές αρχές να είναι πιο συνεργάσιμες από τις ιταλικές.

Σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών της Κροατίας Ντάβορ Μποζίνοβιτς, το 2024 η Γερμανία ανακοίνωσε την επιστροφή 1.519 μεταναστών στη χώρα, από τις οποίες πραγματοποιήθηκαν εν τέλει μόλις 401. «Έχουμε καταλήξει σε συμφωνία με τη γερμανική πλευρά για την επιστροφή 182 ακόμα ατόμων μέχρι το τέλος του έτους», είχε δηλώσει ακόμη ο Μποζίνοβιτς σε συνέντευξη Τύπου στο Ζάγκρεμπ τον περασμένο Νοέμβριο.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς