«Τα σχολεία του Βερολίνου δεν μπορούν να χειριστούν το νέο κύμα τσιγγάνων μαθητών» είναι μόνο ένας από τους πρόσφατους τίτλους γερμανικών εφημερίδων (Berliner Morgenpost, 2 Απριλίου) που επαναφέρουν ομιχλώδεις χαρακτηρισμούς για τους Ρομά στο δημόσιο διάλογο. Από τη άλλη πλευρά, έντονες αντιδράσεις έχουν ξεσπάσει μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης των Σκοπίων να εμποδίσει την ελεύθερη κυκλοφορία των Ρομά στη δυτική Ευρώπη, παρά το γεγονός ότι από το 2009 οι πολίτες της Π.Γ.Δ.Μ. δεν χρειάζονται βίζα για τις μετακινήσεις τους εντός Ε.Ε.

Τα στοιχεία αυτά αποτελούν μόνο «παραδείγματα εργασίας» για να σκιαγραφηθεί η εικόνα που κυριαρχεί ακόμη στην Ευρώπη. Η αυτόματη σύνδεσή των Ρομά με περιστατικά μικροκλοπών, απάτης, κατάχρησης κοινωνικών παροχών και επιδομάτων αλλά και πρόκλησης κινδύνων για τη δημόσια υγεία, αντικατοπτρίζει παλιές προκαταλήψεις που εξακολουθούν να αναπαράγονται αδιάκριτα.

Αναπαραγωγή προαιώνιων στερεοτύπων

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύτηκε στη Γερμανία, το 44% των Γερμανών πιστεύουν πως οι Ρομά έχουν μια «φυσική» ροπή προς την «αποκλίνουσα συμπεριφορά» ενώ 4 στους 10 παραδέχονται πως δεν τους θέλουν στην περιοχή τους. Το στοιχείο που σοκάρει είναι πως η συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων δεν είχε ποτέ κάποια κακή προσωπική εμπειρία. Εμμένουν ωστόσο στην ρατσιστική αυτή αντίληψη λόγω των κλισέ που αναπαράγονται κυρίως από τα μέσα επικοινωνίας.

Ένα ενδιαφέρον βιβλίο ρίχνει φως στην ιστορική διαμόρφωση αυτών των ριζωμένων στο συλλογικό, ευρωπαϊκό υποσυνείδητο στερεοτύπων. «Η ευρωπαϊκή επινόηση των γύφτων. Από τη συναρπαστική γοητεία στην περιφρόνηση» του Klaus-Michael Bogdal προσεγγίζει την πολυτάραχη ιστορία των Ρομά από τότε που πρωτοεγκαταστάθηκαν στην Ευρώπη, περίπου πριν 600 χρόνια. Το βιβλίο εξετάζει τη γένεση των προκαταλήψεων εναντίον του νεόφερτου πληθυσμού κατά την περίοδο που άρχισαν να δημιουργούνται στην Ευρώπη τα πρώτα εθνικά κράτη. Οι τσιγγάνοι στιγματίστηκαν αμέσως ως μιαροί, διώχθηκαν και σε πολλές περιπτώσεις εξοντώθηκαν μαζικά.

Το ξεχασμένο Ολοκαύτωμα και οι μεταπολεμικoί αγώνες

Το 2011 σε μια επετειακή εκδήλωση για τα θύματα του ναζισμού, ο Ολλανδός εκπρόσωπος τον Ρομά στο γερμανικό κοινοβούλιο μίλησε δημόσια για το «ξεχασμένο Ολοκαύτωμα των Ρομά» από τους Ναζί. Το 1936 η ναζιστική κυβέρνηση με έκτακτα νομοθετικά μέτρα επέβαλε την «κάθαρση των γερμανικών πόλεων από την υγειονομική μάστιγα των τσιγγάνων» με απώτερο σκοπό να δοθεί «τελική λύση στο πρόβλημα των Ρομά». Από το 1942 εκατοντάδες χιλιάδες Ρομά μεταφέρθηκαν και θανατώθηκαν στο στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς-Mπιρκενάου.

Μεταπολεμικά, οι επιζώντες και οι οικογένειες τους έδωσαν σκληρή μάχη για να αναγνωριστεί και επίσημα η μαζική τους εξόντωση από τους Ναζί. Για πολλές δεκαετίες οι πολιτικοί και δικαστικοί αγώνες τους δεν είχαν αποτέλεσμα. Κορύφωση του αγώνα για την αναγνώριση του Ολοκαυτώματος και την καταστροφή των ναζιστικών αρχείων για τους Ρομά αποτέλεσε η απεργία πείνας Ρομά στο πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου το 1980. Μόλις το Μάρτιο 1982 ο τότε καγκελάριος Χέλμουτ Σμιντ αναγνώρισε επίσημα τη ναζιστική γενοκτονία των Ρομά.

Οι Ρομά σήμερα

Στην πρόσφατη ιστορία, η κατάσταση δεν φαίνεται να έχει αλλάξει ριζικά. Οι Ρομά εξακολουθούν να υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό και επιθέσεις τόσο στη Γερμανία όσο και πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τα περιστατικά ρατσιστικών επιθέσεων σε βάρος τους αλλά και οργανωμένης ξενοφοβικής προπαγάνδας από τα μέσα επικοινωνίας και επίσημους δημόσιους φορείς είναι αναρίθμητα.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των γερμανικών αστυνομικών αναφορών. Παρά το ότι η γερμανική αστυνομία οφείλει να μην αναφέρεται στα εθνικά και μειονοτικά χαρακτηριστικά των υπόπτων, έχει επανειλημμένα παρακάμψει αυτόν τον περιορισμό στιγματίζοντας δημοσίως Ρομά ως εγκληματίες. Αντίστοιχα περιστατικά έρχονται καθημερινά στο φως τόσο από τη γερμανική πρωτεύουσα όσο και από πόλεις της Ανατολικής κυρίως Γερμανίας.

Ο δρόμος προς μια πραγματική κοινωνική ένταξη των Ρομά στις ολοένα και πιο εσωστρεφείς δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες φαντάζει μακρύς. Η πρόσφατη διαδήλωση στο Βερολίνο τον περασμένο Μάρτιο υπέρ των ατομικών ελευθεριών και κοινωνικών δικαιωμάτων των Ρομά με σύνθημα «Σεβασμό σε κάθε άνθρωπο» δίνει τουλάχιστον μια ανάσα αισιοδοξίας...

Αndrea Grunau/ Δήμητρα Κυρανούδη
Υπεύθ. σύνταξης: Ειρήνη Αναστασοπούλου