«Πρόκειται για ένα καθαρό μήνυμα προς ολόκληρη την Ευρώπη, πως λαμβάνουμε σοβαρά υπόψιν τη βία κατά των γυναικών», δηλώνει η Ιρλανδέζα Φράνσις Φιτζέραλντ, εισηγήτρια του Ευρωκοινοβουλίου για μία νέα οδηγία της Ε.Ε. που στοχεύει στην καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Καθώς όμως παρουσιάζει στον Τύπο τα αποτελέσματα των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο νομοθετών της Ε.Ε. – του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου – για μία κατ' αρχήν συμφωνία το βράδυ της Τρίτης (6 Φεβρουαρίου), καθίσταται σαφές πως, παρά τις μεγάλες προσπάθειες, ορισμένα ζητήματα παραμένουν ανοιχτά.

Οι ποινικές νομοθεσίες των κρατών-μελών ορίζουν με διαφορετικό τρόπο το έγκλημα του βιασμού και στο προσεχές μέλλον αυτή η συνθήκη θα παραμείνει ως έχει. Διότι το Συμβούλιο απέρριψε κατά τις διαπραγματεύσεις την ενιαία τυποποίηση του εν λόγω εγκλήματος.

Όπως σχολίασε οργισμένη η Φιτζέραλντ, μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ), κατά τη διαδικασία διαπίστωσε «ορισμένα πολύ ενοχλητικά πράγματα σχετικά με τη στάση ορισμένων κρατών-μελών απέναντι στον βιασμό». Πολλοί ευελπιστούσαν πως ο ορισμός του βιασμού επί της βάσης της συναίνεσης θα μπορούσε να εισαχθεί σε όλη την Ευρώπη. Μάταια, όπως φαίνεται.

Διαφορετικοί ορισμοί του βιασμού στην Ε.Ε.

Σύμφωνα με προ μηνών ανάλυση της οργάνωσης-ομπρέλα «Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών» η αρχή «Μόνο το ναι σημαίνει ναι» ισχύει σε 14 κράτη-μέλη, όπως στη Σουηδία, την Ισπανία, την Κροατία και την Ελλάδα. Η συγκεκριμένη αρχή βασίζεται στην ιδέα πως πρέπει να υπάρχει ρητή συναίνεση για μία σεξουαλική επαφή, προκειμένου αυτή να μη θεωρηθεί ως βιασμός.

Στη Γερμανία και την Αυστρία αντιθέτως ισχύει το «Όχι σημαίνει όχι». Εδώ εναπόκειται στο θύμα να εκφράσει ρητά τη μη συναίνεσή του.

Όπως εξηγεί το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών, στα υπόλοιπα 11 κράτη-μέλη προβλέπεται ως ουσιώδες στοιχείο για το έγκλημα του βιασμού η αντίσταση ενάντια στην άσκηση βίας ή στα πλαίσια μίας «απειλητικής κατάστασης». Αυτήν την τυποποίηση έχουν υιοθετήσει τα περισσότερα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης, η Ιταλία και η Γαλλία.

Η σημασία της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης

Όταν η Κομισιόν κατέθετε στις 8 Μαρτίου 2022 την πρόταση για ένα ενιαίο ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο, αποσκοπούσε και στην πλήρωση των στόχων της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2018. Τη σύμβαση έχουν επικυρώσει τα περισσότερα κράτη-μέλη, ενώ την 1η Ιουνίου 2023 προσχώρησε σε αυτήν και η ίδια η Ε.Ε.

Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης προβλέπει μεταξύ άλλων πως οποιαδήποτε μη συναινετική σεξουαλική επαφή πρέπει να ποινικοποιείται. Στο άρθρο 5 της πρότασής της η Επιτροπή προτείνει έναν ορισμό για τον βιασμό που στοιχειοθετείται στη «μη συναινετική σεξουαλική μεταχείριση μίας γυναίκας». Αυτή η πρόταση θα μπορούσε να εισαγάγει την αρχή «Μόνο ναι σημαίνει ναι» σε ολόκληρη την Ε.Ε.

Τα μεγάλα κράτη αντιτίθενται στην ενιαία ρύθμιση

Ωστόσο στη γνωμοδότηση του Συμβουλίου από τον Μάιο του 2023 το άρθρο 5 απουσιάζει – επί τη βάσει νομικής γνωμοδότησης το Συμβούλιο αποφάσισε να το διαγράψει.

«Η νομική υπηρεσία του Συμβουλίου και πολλά άλλα κράτη-μέλη συμπέραναν πως δεν υπάρχει επαρκές νομικό έρεισμα για μία τέτοια ποινική διάταξη σε επίπεδο ευρωπαϊκού πρωτογενούς δικαίου», δήλωσε ο Γερμανός υπουργός Δικαιοσύνης Μάρκο Μπούσμαν πριν από δύο εβδομάδες. Υπό αυτό το πρίσμα η Ε.Ε. δεν έχει αρμοδιότητα να προβεί στην τυποποίηση μίας τέτοιας ενιαίας ρύθμισης. Σύμφωνα με το AFP τη θέση αυτή συμμερίζονται και άλλες χώρες, όπως η Γαλλία και η Ουγγαρία.

Και εδώ πάντως υπάρχουν κράτη-μέλη που διαφωνούν. Κατά την εισηγήτρια Φιτζέραλντ 13 από τα 27 κράτη-μέλη τάχθηκαν υπέρ της τυποποίησης του εγκλήματος επί της βάσης της ρητής συναίνεσης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.

Κριτική προς τη Γερμανία και τη Γαλλία

Γυναίκες και ακτιβιστές υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών από όλη την Ευρώπη ασκούν δριμεία κριτική προς τα κράτη που απέρριψαν την πρόβλεψη ρητής συναίνεσης για τα περιστατικά βιασμού. Περισσότερες από 100 επιφανείς γυναίκες στη Γερμανία κάλεσαν τον υπουργό Μπούσμαν να αναθεωρήσει τη θέση του. Το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών εξέφρασε από την πλευρά του τη βαθιά του λύπη για την «εξοργιστική απόφαση της Γαλλίας και της Γερμανίας να διαγράψουν το άρθρο 5».

Σε άλλες διατάξεις της η νέα Οδηγία για την προστασία των γυναικών ρυθμίζει μεταξύ άλλων τον ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων και τους αναγκαστικούς γάμους. Ακόμη, τα περιστατικά βίας στον κυβερνοχώρο, όπως η προώθηση προσωπικών φωτογραφιών άλλων ατόμων σε τρίτους, η αποστολή άσεμνων εικόνων χωρίς αυτές να έχουν ζητηθεί (cyberflashing) και η παρακολούθηση και παρενόχληση (cyberstalking), πρόκειται να ποινικοποιηθούν. Τώρα αναμένεται η επίσημη έγκριση του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου. Εν συνεχεία τα κράτη-μέλη θα έχουν χρονικό περιθώριο τριών ετών για να ενσωματώσουν τις διατάξεις στο εθνικό τους δίκαιο.

Όλα αυτά συνιστούν αναμφισβήτητα πρόοδο. Μετά τις επίσημες ανακοινώσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η Γερμανίδα υπουργός Οικογενειακών Υποθέσεων Λίζα Πάους έκανε λόγο για μία «απόφαση-σταθμό για τις γυναίκες στην Ευρώπη». Αντιθέτως, η εκπρόσωπος της φεμινιστικής οργάνωσης Terres des Femmes, Σίνα Τονκ, σχολιάζει το αποτέλεσμα των διαβουλεύσεων με μάλλον ειρωνική διάθεση: «Για εκατομμύρια γυναίκες η νέα οδηγία σημαίνει ότι ενισχύονται τα δικαιώματά τους – εκτός αν πέφτουν θύματα βιασμού».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς