Σε μια προσπάθεια να ληφθούν υπόψη οι εντεινόμενες διαμαρτυρίες περί ελλείμματος διαφάνειας στη λήψη επίσημων αποφάσεων και στον ρόλο που παίζουν σε αυτές οι λομπίστες, η ΕΕ δημιούργησε το 2008 το Μητρώο Διαφάνειας -μια ανοιχτή βάση δεδομένων στην οποία διάφορες ομάδες συμφερόντων (επονομαζόμενες επισήμως «οντότητες») καταχωρούνται, δηλώνοντας τα οικονομικά τους στοιχεία και συμφέροντα προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Πάντως αυτή η καταχώρηση δεν επιβάλλεται από τον νόμο και ως εκ τούτου οι λομπίστες έχουν τη δυνατότητα να δρουν στην ΕΕ χωρίς να έχει γίνει η σχετική καταχώρηση. Επιπλέον δεν υπάρχει ελεγκτικός μηχανισμός ώστε να διασφαλίζεται ότι οι οντότητες που καταχωρούνται στο μητρώο έχουν δώσει ακριβή και επικαιροποιημένα στοιχεία. Ειδικοί εκτιμούν ότι οι λομπίστες συχνά δεν αποκαλύπτουν τα πραγματικά ποσά που δαπανούν για την προώθηση των συμφερόντων τους. Παρά τις όποιες επιφυλάξεις, το Μητρώο Διαφάνειας παραμένει η κύρια πηγή πληροφοριών σχετικά με τη δράση των λόμπι στις Βρυξέλλες.

Με τις ΗΠΑ να επαναπροσδιορίζουν τις προτεραιότητες και τους στόχους τους επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ, οι παγκόσμιοι οικονομικοί συσχετισμοί αλλάζουν. Θα μπορούσε αυτό να σημαίνει ότι αυξάνεται το διεθνές ενδιαφέρον για σύναψη εμπορικών σχέσεων με την ΕΕ; Η DW εξέτασε τα λόμπι από χώρες εκτός ΕΕ που δραστηριοποιούνται στις Βρυξέλλες, τους τομείς στους οποίους δρουν περισσότερο και τις διαφορετικές προσεγγίσεις που έχουν, επιχειρώντας να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων, οι οποίες εν τέλει έχουν αντίκτυπο στις ζωές εκατομμυρίων πολιτών τόσο εντός όσο και εκτός ΕΕ.

Πάνω από 2 δις δαπανών σε 21 μήνες

Η ανάλυση των στοιχείων που προκύπτουν από το Μητρώο Διαφάνειας καταδεικνύει ότι έχουν δαπανηθεί 2,3 δις ευρώ για δράσεις λόμπι στην ΕΕ από τον Ιανουάριο του 2017 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2018 –κατά κύριο λόγο από οντότητες με έδρα στην ΕΕ. Την ίδια περίοδο δαπανήθηκαν 4,7 δις για δράσεις λόμπι στην έδρα της αμερικανικής κυβέρνησης, στην Ουάσιγκτον, σύμφωνα με στοιχεία της αμερικανικής ΜΚΟ Center for Responsive Politics, η οποία εστιάζει σε ζητήματα διαφάνειας.

Με την πρώτη ματιά το ποσοστό των λόμπι από χώρες εκτός ΕΕ που δραστηριοποιούνται στις Βρυξέλλες δεν φαίνεται να είναι τόσο μεγάλο – ανέρχεται σε 9% επί του συνόλου των οντοτήτων που έχουν καταχωρηθεί στο Μητρώο Διαφάνειας και οι δαπάνες τους αντιστοιχούν σε 11% των συνολικών δαπανών. Το μεγαλύτερο μερίδιο δαπανών από μη Ευρωπαίους λομπίστες ανήκει στις ΗΠΑ, οι οποίες ακολουθούνται από την Ελβετία, την Νορβηγία, την Ιαπωνία και την Κίνα, με τη Ρωσία, πολύ σημαντικό εμπορικό εταίρο της ΕΕ, να καταλαμβάνει την όγδοη θέση.

Από τις χώρες-μέλη της ΕΕ, το Βέλγιο καταλαμβάνει με διαφορά την πρώτη θέση, ωστόσο τα εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ που δηλώνονται από λομπίστες δεν προέρχονται από την ίδια τη χώρα. Προέρχονται από τις Βρυξέλλες -όχι τη Δημοτική Ενότητα των Βρυξελλών αλλά από λόμπι, εταιρείες παροχής συμβουλευτικώς υπηρεσιών και οργανισμούς που διαθέτουν γραφεία στη βελγική πρωτεύουσα ώστε να μπορούν να εκμεταλλεύονται τη φυσική εγγύτητα με τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα.

Εταιρείες που προέρχονται από χώρες εκτός ΕΕ δαπανούν το 43% του συνόλου δαπανών από ομάδες συμφερόντων που εδρεύουν στις Βρυξέλλες. Σε ό,τι αφορά τις δαπάνες από τις Βρυξέλλες, οι ΗΠΑ είναι σήμερα με διαφορά η μεγαλύτερη δύναμη λόμπι, ξεπερνώντας τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία. Η Ιαπωνία και η Ελβετία είναι στο «top 10», με την Κίνα να υπολείπεται σημαντικά. «Στην περίπτωση της Κίνας δεν υπάρχει η παράδοση των λόμπι και οι κινεζικές εταιρείες δεν προσεγγίζουν την κυβέρνηση με δράσεις λόμπι με τον τρόπο που γίνεται στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη», επισημαίνει ο Ντάνκαν Φρίμαν, ερευνητής στο Κέντρο EU-China Research Centre of the College of Europe.

Οι ασιατικές χώρες «προτιμούν να δρουν διμερώς»

Από την άλλη πλευρά, ο Ραφαέλ Κεργκένο, υπεύθυνος πολιτικών στο παράρτημα της Διεθνούς Αμνηστίας στις Βρυξέλλες, σημειώνει ότι «ως μέλη του ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου, χώρες όπως η Ελβετία, η Νορβηγία και η Ισλανδία έχουν πολύ μεγαλύτερο μερίδιο ενδιαφέροντος για τους κανόνες της ενιαίας αγοράς, δεδομένου ότι αυτοί εφαρμόζονται άμεσα στους αντίστοιχους οικονομικούς κλάδους τους. Αντίθετα με τα κράτη-μέλη της ΕΕ, οι χώρες αυτές δεν έχουν τη δυνατότητα να ψηφίζουν για νέα νομοθεσία. Οι δράσεις λόμπι από οντότητες αυτών των χωρών είναι ένας τρόπος άσκησης επιρροής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων από την ΕΕ». Σύμφωνα με τον Ραφέλ Κεργκένο, «ένας ακόμη λόγος για τον οποίο ασιατικές χώρες εκπροσωπούνται λιγότερο μπορεί να απορρέει και από το γεγονός ότι αυτές οι χώρες προτιμούν να δρουν διμερώς σε διακυβερνητικό επίπεδο εκπροσωπώντας τα συμφέροντά τους».

Σε ό,τι αφορά την περίπτωση των ΗΠΑ, πρόσφατη μελέτη της Διεθνούς Διαφάνειας κατέδειξε ότι εταιρείες από το Σίλικον Βάλεϊ αύξησαν κατά 278% τις δαπάνες τους από το 2014 έως το 2017 σε συνέχεια της εφαρμογής σειράς σημαντικών κανονισμών της ΕΕ και μετά από ορισμένες διαμάχες ανάμεσα στην Κομισιόν και σε τεχνολογικούς κολοσσούς από τις ΗΠΑ.

Εκτός από τις αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ τη δράση των λόμπι επηρεάζουν και σημαντικά πολιτικά γεγονότα. Κορυφαίο παράδειγμα τέτοιου είναι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για το Brexit. «Το Brexit θα αποτελέσει τεράστια διαφοροποίηση για επιχειρήσεις από το Ηνωμένο Βασίλειο όμως αυτές μάλλον θα συνεχίσουν τις έντονες δράσεις με λόμπι στις Βρυξέλλες και μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ», εκτιμά ο Ολιβιέ Χεντεμάν, συντονιστής ερευνών στο Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών (Corporate Europa Observatory) στις Βρυξέλλες.

Η αβεβαιότητα που παρατηρείται σήμερα και οι συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις σε σχέση με το Brexit προσελκύουν το ενδιαφέρον την ώρα που ο τελικός συμβιβασμός μεταξύ Λονδίνου και Βρυξελλών εκκρεμεί ακόμη, δεν θα πρέπει να προξενεί έκπληξη ότι σειρά ενδιαφερόμενων πλευρών θα συνεχίσουν να προσπαθούν να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων.

Ιωάννης Γ. Αντύπας

(Επιμέλεια: Άρης Καλτιριμτζής)