Δεν έχει ξεχαστεί το «μακρινό» 2017 όταν ο τότε υπουργός Οικονομικών της Ολλανδίας Γερούν Ντάισελμπλουμ προκαλούσε κύματα οργής όταν διατεινόταν ότι ο φτωχός και καταχρεωμένος ευρωπαϊκός νότος σπατάλησε τα χρήματά του σε ποτά και γυναίκες ως διαπρύσιος κήρυκας της δημοσιονομικής ηθικής της χώρας του. Αλλά και τρία χρόνια αργότερα όταν η πανδημία ήταν στο πρώτο φόρτε της, ο τότε υπουργός Οικονομικών Βόπκε Χέκστρα εξόργισε πολλούς ομολόγους του στην ΕΕ όταν αναρωτήθηκε μεγαλοφώνως πώς είναι δυνατόν άλλες κυβερνήσεις να μην έχουν τα μέσα να αντιμετωπίσουν την πανδημία.

Η Ολλανδία διαθέτει και ποτά και γυναίκες και είναι αναμφισβήτητα μία από τις πλουσιότερες χώρες της Ευρώπης. Αλλά η φτώχεια είναι παντού φτώχεια και δεν κάνει εξαιρέσεις. Κι όσο κι αν ακούγεται περίεργο, υπάρχουν πολίτες της Ολλανδίας που έχουν πολύ λίγα χρήματα για να αγοράσουν καλό φαγητό, να πληρώσουν το ενοίκιο και την ασφάλισή τους ή να μορφωθούν. Πολλοί έχουν καταφύγει στον δανεισμό για να τα βγάλουν πέρα και δεν είναι σε θέση να επιστρέψουν τα δανεικά. Και όσο περνά ο καιρός, βουλιάζουν όλο και πιο βαθιά στα χρέη τους.

Σύμφωνα με τη στατιστική υπηρεσία CBS 726.000 νοικοκυριά αντιμετώπισαν το 2023 «προβληματικά χρέη», σε σύγκριση με 600.000 δύο χρόνια νωρίτερα. Σύμφωνα με την Eurostat το 16,5% του πληθυσμού βρίσκεται στο όριο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Φτώχεια «μήτηρ» πάσης κακίας

Το 2020 το Άμστερνταμ ανέλαβε τα χρέη νέων ανθρώπων και τους επέτρεψε να τα αποπληρώσουν στην πόλη και όχι στον αρχικό δανειστή. Οι νέοι μπορούσαν επίσης να διαγράψουν ένα μέρος των χρεών τους, αν έπαιρναν μέρος σε εκπαίδευση ή κατάρτιση. Οι δημοτικές αρχές της χώρας βρίσκουν τώρα νέους τρόπους για να βγάλουν τους ανθρώπους από αυτή την παγίδα. Το Άρνεμ, μια πόλη με 170.000 κατοίκους, μόλις 20 χιλιόμετρα από τα γερμανικά σύνορα, ανακοίνωσε στα τέλη Απριλίου ότι προτίθεται να απαλλάξει «40 έως 60» νοικοκυριά από τα χρέη. Χωρίς κανένα απολύτως αντάλλαγμα. Χωρίς καμιά απολύτως προϋπόθεση. Κι αυτό κάνει τη μεγάλη διαφορά σε σχέση με άλλες αντίστοιχες κινήσεις. Προτεραιότητα έχουν οι οικογένειες με παιδιά.

Κατόπιν αιτήματος οι δικαιούχοι θα μπορούν να παίρνουν συμβουλές για να τους βοηθήσουν να καταρτίσουν ένα σχέδιο φερ' ειπείν «εξόδου» από τα χρέη. Η ιδέα πίσω από αυτήν την πρωτόγνωρη απόφαση είναι ότι κοινωνικά προβλήματα μπορούν να αντιμετωπιστούν καλύτερα χωρίς τη θηλιά των χρεών, όπως η ανεργία, η ενδοοικογενειακή βία, η παραμέληση παιδιών, κίνδυνοι εθισμού ή η εγκληματικότητα. Πρόκειται λοιπόν για ένα πείραμα που θα διαρκέσει δύο χρόνια και στη συνέχεια θα γίνουν αναλύσεις και θα βγουν συμπεράσματα.

Σύμφωνα με τη δημοτική αρχή της πόλης τα χρέη έχουν καταστροφική επίδραση στους ανθρώπους και το άγχος για την αποπληρωμή τους συχνά επιδεινώνει τα προβλήματα. «Τα χρέη οδηγούν σε ακόμη περισσότερα χρέη» εξήγησε ο Μαρκ Λάουρικς, Σοσιαλδημοκράτης δημοτικός σύμβουλος του Άρνεμ, υπεύθυνος για την εξασφάλιση των μέσων διαβίωσης. «Δημιουργούν μια τρύπα στο πορτοφόλι και στο μέλλον των ανθρώπων. Και πιάνουν τόσο πολύ χώρο στο κεφάλι, που δεν υπάρχει καθαρό μυαλό για σωστές αποφάσεις. Μια κατάσταση την οποία εκμεταλλεύεται η βιομηχανία είσπραξης χρεών για να αποκομίσει κέρδη».

Το συμπέρασμα; «Είναι επομένως καιρός για μια ριζοσπαστική προσέγγιση, η οποία θα ήταν παράλληλα πολύ πιο ευνοϊκή και οικονομικά πιο χαμηλή. Τα χρέη συνολικού ύψους 3,5 δις ευρώ σε όλη τη χώρα αντιμετωπίζονται με 17 δις ευρώ, κοστίζουν δηλαδή δυσανάλογα πολύ».

Μαροκινής καταγωγής δήμαρχος του Άρνεμ

Η προσέγγιση για την αντιμετώπιση αυτού του κοινωνικού προβλήματος με άνευ όρων διαγραφή χρεών δίνει την ευκαιρία στα προβληματικά νοικοκυριά να «συμμαζέψουν άμεσα τη ζωή τους», επισημαίνει ο Λάουρικς. Έτσι αρμόδιοι υπάλληλοι του δήμου επέλεξαν μια από τις ανατολικές συνοικίες του Άρνεμ, το Ίμερλο, τη φτωχότερη περιοχή της Ολλανδίας από άποψη εισοδήματος των νοικοκυριών, με το 40% κάτω από το όριο της φτώχειας και πήγαν προσωπικά να τους συναντήσουν χτυπώντας την πόρτα τους. Μόνο και μόνο η εικόνα των πολυκατοικιών, αντί των τυπικών ολλανδικών μονοκατοικιών από τούβλα, μαρτυρά το εύρος της φτώχειας.

Όπως λέει ο Λάουρικς, οι άνθρωποι που προσεγγίστηκαν ήταν αρχικά διστακτικοί, γιατί είχαν συνηθίσει να χτυπούν την πόρτα τους μόνο εισπράκτορες, δικαστικοί κλητήρες. Αιφνιδιάστηκαν λοιπόν αλλά γρήγορα αντιλήφθηκαν τη σημασία της πρωτοβουλίας για τη ζωή τους. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι σχεδόν το 60% των κατοίκων στο Άρνεμ είναι μεταναστευτικής καταγωγής, πολλοί δεν είναι καν προσεγγίσιμοι για βοήθεια σχετικά με τα χρέη τους ή άλλες υπηρεσίες. Το συνολικό ποσό των 700.000 ευρώ που διατίθεται από την πόλη για να καλυφθούν τα χρέη συνολικά 70 οικογενειών δεν προέρχεται από Ολλανδούς φορολογούμενους αλλά από φιλανθρωπικά ιδρύματα και είναι χορηγίες.

Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι επίσης ότι ο δήμαρχος του Άρνεμ είναι ο Αχμέτ Μαρκούς, μαροκινής καταγωγής. Το 1979 ο 10χρονος τότε Αχμέτ και η υπόλοιπη οικογένειά του επανενώθηκαν με τον πατέρα τους, που είχε φύγει για να εργαστεί στην Ολλανδία. Η οικογένεια ζούσε σε γειτονιά του Άμστερνταμ, ο Αχμέτ δεν είχε πάει σχολείο στο Μαρόκο.

Μέσα σε δύο χρόνια έμαθε να διαβάζει και να γράφει στα ολλανδικά στο τέταρτο σχολείο Μοντεσσόρι του Άμστερνταμ. Παρακολούθησε την λεγόμενη Ατομική Τεχνική Εκπαίδευση και ξεκίνησε να δουλεύει σε οίκο ευγηρίας, στη συνέχεια στην αστυνομία, αργότερα στην τοπική αυτοδιοίκηση και σήμερα είναι δήμαρχος του Άρνεμ. Είναι ο πρώτος μαροκινής καταγωγής περιφερειάρχης της Ολλανδίας. Η πρωτοφανής ενέργεια του δήμου του πήρε μεγάλη δημοσιότητα, αλλά  δεν έμεινε ασχολίαστη, επικρίθηκε μάλιστα για διάφορους λόγους.

Τα στοιχεία που ανέφερε η πόλη σχετικά με το κόστος του «προβληματικού χρέους» είναι «πλασματικά», ισχυρίστηκαν ορισμένοι. Μια πανεπιστημιακός προειδοποίησε για «ηθικό κίνδυνο», τον κίνδυνο δηλαδή να ωθήσει κι άλλα νοικοκυριά να κάνουν χρέη. Άλλοι υποστήριξαν ότι πιο ενδεδειγμένη είναι η ενίσχυση της κοινωνικής πρόνοιας ή αύξηση του κατώτατου μισθού. Συνολικά, ωστόσο, η ανταπόκριση ήταν θετική και εκπλήσσει όποιον συνέδεσε την Ολλανδία με την «δημοσιονομική ηθική» τύπου Ντάισελμπλουμ.

SZ, Guardian, Telegraaf, dpa