Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι κρατικοί στρατιωτικοί προϋπολογισμοί παγκοσμίως αυξάνονται διαρκώς: το περασμένο έτος έφτασαν τα 2,44 τρισεκατομμύρια δολάρια, παρουσιάζοντας έτσι σχεδόν 7% αύξηση συγκριτικά με το 2022 – τη μεγαλύτερη ετήσια άνοδο που έχει καταγραφεί από το 2009. Όπερ σημαίνει πως οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες βρίσκονται τώρα σε σημείο-ρεκόρ από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου και κοστίζουν για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί 306 δολάρια (μέσος όρος ανά άτομο).

Η ανετοιμότητα του Κιέβου να αντιμετωπίσει τη μεγάλη ρωσική απειλή, αλλά και οι αυξανόμενες εντάσεις με τη Ρωσία καθώς και στη Μέση Ανατολή και την Ασία εξώθησαν τις κυβερνήσεις να εξοπλιστούν.

Το 2024 οι ΗΠΑ δαπάνησαν 886 δισεκατομμύρια δολάρια στην άμυνα, ενώ οι Ευρωπαίοι εταίροι του ΝΑΤΟ αναμένεται να εκπληρώσουν τον στόχο δαπανών ύψους 2% επί του ΑΕΠ που προβλέπεται στη Συμμαχία για πρώτη φορά στην ιστορία. Όπως δήλωσε ο επικεφαλής του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, μόνο φέτος τα ευρωπαϊκά κράτη της Συμμαχίας θα δαπανήσουν συνολικά 380 δισεκατομμύρια δολάρια.

Η Πολωνία την πρωτιά (βάσει ΑΕΠ)

Παρ' ότι η Γερμανία ξοδεύει τα περισσότερα χρήματα μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, η Πολωνία είναι αυτή που έχει τις αναλογικά υψηλότερες δαπάνες φέτος, με 4,2% επί του ΑΕΠ. Άλλα κράτη της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ ξεπερνούν ή πρόκειται να εκπληρώσουν άμεσα τον στόχο του 2% εξαιτίας της αυξανόμενης απειλής στα σύνορά τους.

Ως εκ τούτου οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται ολοένα και περισσότερο να καλύψουν τις αμυντικές αυτές δαπάνες, τη στιγμή μάλιστα που πολλές οικονομίες αποδυναμώνονται λόγω του εμμένοντος πληθωρισμού και των παγκόσμιων γεωπολιτικών εντάσεων. Και πολλά κράτη βρίσκονται ήδη σε δυσχερή δημοσιονομική θέση.

«Οι βραχυπρόθεσμες δεσμεύσεις για στρατιωτικές προμήθειες προς την Ουκρανία πρέπει να χρηματοδοτηθούν με επιπρόσθετο χρέος. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο χρηματοδοτούνται ιστορικά οι πόλεμοι», παρατηρεί στην DW ο Γκούντερ Βολφ από τη βελγική δεξαμενή σκέψης Bruegel. «Όσον αφορά ωστόσο τη μακροπρόθεσμη αύξηση των αμυντικών δαπανών, θα πρέπει είτε να γίνουν περικοπές σε άλλες δαπάνες είτε να αυξηθεί η φορολογία. Πρόκειται για κάτι το επώδυνο σε πολιτικό επίπεδο; Σίγουρα! Ωστόσο οι επιπτώσεις μπορούν να μετριαστούν, εάν γίνει ένας διαμοιρασμός σε διάφορες υπηρεσίες της κυβέρνησης».

Περικοπές σε άλλους τομείς

Η Γερμανία, η οποία ενδέχεται να έχει λιγότερα έσοδα από τη φορολογία λόγω της ασθενέστερης ανάπτυξης, έχει περικόψει τις δαπάνες στα περισσότερα τμήματα της κυβέρνησης. Η χώρα έχει ούτως ή άλλως και μικρότερο περιθώριο ελιγμών σχετικά με την ανάληψη χρέους συγκριτικά με τη Γαλλία, για παράδειγμα, εξαιτίας του χρεόφρενου.

Δύσκολη είναι η κατάσταση πάντως ακόμη και για την Πολωνία, τα δημοσιονομικά της οποίας φαίνεται να είναι σε καλύτερη κατάσταση από πολλών κρατών της Δυτικής Ευρώπης. Παρά το γεγονός αυτό, ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ δυσκολεύεται να εκπληρώσει τις προεκλογικές του υποσχέσεις εξαιτίας των αυξανόμενων αμυντικών δαπανών.

Την ίδια στιγμή οι αριστερές παρατάξεις σε διάφορα κράτη ζητούν ειρήνη μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας και τροφοδοτούν τις συζητήσεις για το κατά πόσο θα ήταν προτιμότερο οι νέες στρατιωτικές δαπάνες να αξιοποιηθούν στον υγειονομικό κλάδο ή στην κοινωνική πρόνοια.

Πολλά κράτη της ΕΕ δυσκολεύονται 

Άλλες χώρες, που ζημιώθηκαν χειρότερα απ' όλους στην ευρωπαϊκή κρίση χρέους του 2011, έχουν ήδη βρεθεί αντιμέτωπες με μέτρα λιτότητας και συνεπώς δεν μπορούν να προβούν σε περαιτέρω περικοπές χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών.

Η Ιταλία για παράδειγμα αναμένεται να δαπανήσει φέτος το 1,46% του ΑΕΠ για την άμυνα και προειδοποίησε πως θα είναι δύσκολο το να καταφέρει να εκπληρώσει τον στόχο του 2% έως το 2028. Πρόκειται εξάλλου για μία χώρα, της οποίας το χρέος αναμένεται να φτάσει στο 137,8% του ΑΕΠ φέτος.

Όσο για την Ελλάδα, «η ευρωπαϊκή κρίση χρέους ανάγκασε τις κυβερνήσεις σε προσαρμογές στους προϋπολογισμούς της τάξεως του 5% έως 7%, ακόμη και του 10%», επισημαίνει ο Βολφ. «Ευτυχώς όμως οι περικοπές θα είναι λιγότερο επώδυνες από ο,τιδήποτε έχει αντιμετωπίσει ο ευρωπαϊκός Νότος έως τώρα».

Η Σουηδία, η Νορβηγία, η Ρουμανία και η Ολλανδία έχουν μικρότερα δημοσιονομικά βάρη. Παρ' όλα αυτά όμως ο ακροδεξιός Ολλανδός πολιτικός Γκέερτ Βίλντερς σχεδιάζει να ενισχύσει τις δαπάνες στους τομείς της κοινωνικής ασφάλισης, της στέγασης και της γεωργίας, προκειμένου να διασφαλίσει πως ο νέος τετρακομματικός συνασπισμός του θα παραμείνει στην εξουσία.

Επιπλέον, η τάση που παρατηρείται σε γενικές γραμμές είναι πως οι χώρες που βρίσκονται πιο μακριά από την Ουκρανία είναι λιγότερο πρόθυμες να θέσουν σε προτεραιότητα τις αμυντικές τους δαπάνες συγκριτικά με εκείνες που βρίσκονται πιο κοντά στα ουκρανικά σύνορα.

Νέος στόχος στο 3%;

Οι αμυντικές δαπάνες αναμένεται πάντως να συνεχίσουν να αυξάνονται μέσα στην επόμενη δεκαετία. Ο στόχος του 2% του ΝΑΤΟ θεσπίστηκε το 2014, όταν ξέσπασε η σύγκρουση στα ανατολικά της χώρας μεταξύ του ουκρανικού στρατού και των αυτονομιστών που είχαν τη στήριξη της Ρωσίας, με τη Μόσχα να προσαρτά την ουκρανική χερσόνησο της Κριμαίας.

Πέρυσι στη διάσκεψη στο Βίλνιους της Λιθουανίας οι ηγέτες του ΝΑΤΟ συμφώνησαν πως ο στόχος της Συμμαχίας θα μπορούσε να ξεπεράσει το 2%. Η Γερμανία, η οποία μέχρι πρότινος δυσκολευόταν να εκπληρώσει τον αρχικό στόχο, φαίνεται να αντιτίθεται στο ενδεχόμενο ενός στόχου ύψους 3%, που θα είχε ακόμη μεγαλύτερο αντίκτυπο στα δημοσιονομικά των κρατών.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς