Ούτε τρία χρόνια δεν είχαν περάσει από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όταν ο Φρανς Στανγκλ, διοικητής των στρατοπέδων εξόντωσης Σόριμπορ και Τρεμλίνκα, υπεύθυνος για το θάνατο σχεδόν 1 εκατομ. Εβραίων, κατάφερε να αποδράσει από κρατητήριο στο Λιντς της Αυστρίας και να περάσει με τα πόδια τα σύνορα με την Ιταλία. Στη Ρώμη τον περίμενε ο αυστριακός επίσκοπος Αλόις Χουντάλ, ο οποίος τον προμήθευσε με ταξιδιωτικά έγγραφα. Μέσω Δαμασκού ο άνθρωπος, ο οποίος λέγεται ότι τελειοποίησε τη βιομηχανική εξόντωση στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, έφθανε στη Βραζιλία,ου εργάστηκε για πολλά χρόνια στο εργοστάσιο της Volkswagen στο Σάο Πάολο. Παρόμοια πορεία προς την Λατινική Αμερική ακολούθησαν χιλιάδες άλλοι γερμανοί ναζί. Πάντα με τη βοήθεια της καθολικής εκκλησίας.

Ο γερμανός καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Ιένας Ντάνιελ Σταλ εκτιμά ότι η διαφυγή των ναζί δεν γινόταν βάσει οργανωμένου και δομημένου συστήματος, αλλά ξεκίνησε ως χαλαρή συνεργασία διαφόρων θεσμών. «Το πρώτο βήμα ήταν η διαφυγή στην Ιταλία. Στη συνέχεια μόλις διασφαλιζόταν η πολυπόθητη επιστολή της καθολικής εκκλησίας η έκδοση διαβατηρίου από τον Ερυθρό Σταυρό ήταν απλά ζήτημα χρόνου», λέει ο γερμανός ιστορικός. Στους γνωστότερους γερμανούς ναζί που έφθασαν στην Λατινική Αμερική με την βοήθεια του Βατικανού περιλαμβάνονται ο «αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος» Άντολφ Άιχμαν, ο «γιατρός του Άουσβιτς» Γιόσεφ Μένγκελε και ο «χασάπης της Λυών» Κλάους Μπάρμπι.

Η μελέτη και τα συμπεράσματα θα χρειαστούν χρόνια

Για τη διαφυγή των ναζί υπάρχουν πολλές πληροφορίες και στοιχεία. Αναπάντητο παραμένει ωστόσο το ερώτημα για το ρόλο του Πάπα Πίου του ΙΒ΄, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα λίγο πριν την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τη Δευτέρα 2 Μαρτίου ανοίγουν τα αρχεία της επίμαχης μεταπολεμικής περιόδου, τα οποία σύμφωνα με τους ιστορικούς αναμένεται να δώσουν απαντήσεις σε πολλά ανοιχτά ερωτήματα. Μεταξύ των ιστορικών που θα μελετήσουν τα αρχεία του Βατικανού για το ρόλο του στη διαφυγή των ναζί είναι και ο ο ιστορικός ειδικός σε εκκλησιαστικά ζητήματα Χούμπερτ Βολφ. Ο γερμανός ειδικός ωστόσο καθιστά σαφές ότι για να δοθούν εμπεριστατωμένες απαντήσεις θα χρειαστούν χρόνια επειδή η μελέτη των αρχείων που αριθμούν εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες είναι χρονοβόρα.

Είναι λίγο-πολύ γνωστό ότι ο Πίος ο ΙΒ΄ φοβόταν όσο τίποτα άλλο τον κομμουνισμό. Λέγεται ότι το Βατικανό θεωρούσε ότι ανεξάρτητα από το ρόλο των ναζί στον πόλεμο έδρασαν κατά του κομμουνισμού και γι αυτό έπρεπε να προστατευθούν από διώξεις. Ας μην ξεχνάμε ότι η καθολική εκκλησία αντιμετώπιζε τον κομμουνισμό ως τη μεγαλύτερη δυνατή απειλή.

Πόσα γνώριζε πραγματικά ο Πίος ΙΒ΄;

Για τον ιστορικό Χούγκο Βολφ το κρίσιμο ερώτημα ήταν τι γνώριζε ο Πάπας Πιός ΙΒ΄: «Ίσως αποκαλυφθεί ότι ο Πάπας δεν γνώριζε τίποτα για τις λεπτομέρειες της διαφυγής και ότι κάποιοι εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο την άγνοια του Ποντίφικα. Ή ότι ήξερε τα πάντα και έκανε τα στραβά μάτια. Το κρίσιμο ερώτημα δηλαδή είναι: έπεσε ο Πάπας θύμα χειραγώγησης ή γνώριζε ότι βοηθούσε άτομα, όπως ο Γιόζεφ Μένγκελε; Αυτό θα έδινε νέες διαστάσεις στο όλο ζήτημα».

Όλιβερ Πίπερ

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος