«Θα το πω πολύ απλά: Η κυβέρνηση αποφάσισε να απελευθερώσει τον κ.Μαντέλα, χωρίς όρους και προϋποθέσεις». Με αυτή τη λιτή δήλωση στη Βουλή, στις 2 Φεβρουαρίου του 1990, ο Φρεντερίκ Βίλεμ ντε Κλερκ, εξασφάλισε μία θέση στα βιβλία της ιστορίας. Ήταν η αρχή του τέλους για το καθεστώς του απαρτχάιντ, του φυλετικού διαχωρισμού μεταξύ μαύρων και λευκών στη Νότια Αφρική. Την ίδια ημέρα ο ντε Κλερκ νομιμοποίησε το κόμμα του Νέλσον Μαντέλα, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), καθώς και άλλα κόμματα που καταπολεμούσαν το ρατσιστικό καθεστώς του απαρτχάιντ.

«Δεν ξύπνησα ένα πρωί για να αποφασίσω ξαφνικά ότι το απαρτχάιντ ήταν άδικο, είχε μεσολαβήσει μία ολόκληρη διαδικασία», θα πει ο ίδιος αργότερα. Προφανώς έτσι ήταν. Μήπως ήταν και ο ίδιος ο Φρεντερίκ ντε Κλερκ οπαδός του φυλετικού διαχωρισμού, που απλώς βρέθηκε με την πλάτη στον τοίχο και αναγκάστηκε να ενδυθεί την περιβολή του μεταρρυθμιστή; Ή μήπως έδειξε ειλικρινή μεταμέλεια, συνειδητοποιώντας ότι δεν υπάρχει κανένα είδος νομιμοποίησης για ρατσιστικούς διαχωρισμούς; Μάλλον και τα δύο συνέβαιναν, αν αναλογιστούμε την εξήγηση που έδωσε ο ίδιος: «Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ΄80 είχα καταλήξει στο συμπερασμα ότι όλα αυτά που κάναμε δεν είχαν καμία ηθική νομιμοποίηση, ότι το απαρτχάιντ ήταν λάθος. Δεν μπορούσε κανείς να το βελτιώσει, έπρεπε απλώς να το καταργήσει. Είχα ηγετικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Και ζήτησα συγγνώμη για τον πόνο και την ταπείνωση που προκάλεσε το απαρτχάιντ σε όλους τους 'έγχρωμους' στη Νότια Αφρική».

Από νωρίς στους Αφρικάανερ

Ο Φρεντερίκ ντε Κλερκ γεννήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ στις 18 Μαρτίου 1936. Μεγάλωσε σε οικογένεια των «Αφρικάανερ», των λευκών εποίκων ολλανδικής καταγωγής, που είχε αναπτύξει πολιτική δραστηριότητα και γρήγορα εντάχθηκε στο Εθνικό Κόμμα. Αναδείχθηκε βουλευτής, αργότερα υπουργός, ενώ το 1989 διαδέχθηκε τον Πίτερ Μπόθα στην προεδρία της χώρας. Μέχρι τότε τον θεωρούσαν θιασώτη του απαρτχάιντ. Ωστόσο, μόλις ανήλθε στην εξουσία άρχισε να εισαγάγει μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση μίας ισότιμης μεταχείρισης λευκών και μαύρων. Συναντήθηκε με τον Νέλσον Μαντέλα πολύ πριν την ιστορική ομιλία του το 1990. Στα επόμενα χρόνια ντε Κλερκ και Μαντέλα διαπραγματεύθηκαν από κοινού το μέλλον μίας Νότιας Αφρικής χωρίς απαρτχάιντ και οδήγησαν τη χώρα στις πρώτες ελεύθερες εκλογές το 1994. Το ANC εξελέγη πρώτο κόμμα με 62% των ψήφων και ο Μαντέλα πρώτος μαύρος πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, ενώ ο ντε Κλερκ ήταν ένας από τους δύο αντιπροέδρους. Γρήγορα όμως έχασε την επιρροή του και αργότερα παραιτήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας για διακρίσεις εις βάρος των λευκών στη «νέα» Νότια Αφρική.

Δύσκολα θα αποκαλούσε κανείς «φίλο» του ντε Κλερκ τον Μαντέλα, ο οποίος όμως έτρεφε σεβασμό για τον τελευταίο λευκό πρόεδρο της Ν.Αφρικής. «Ο ντε Κλερκ είναι ένας μεγάλος άνδρας», έλεγε χαρακτηριστικά. «Είχαμε πολλές φιλονικίες, αλλά τον σέβομαι. Μετά από τόσα χρόνια διαπραγματεύσεων μπορούμε να δώσουμε τα χέρια, να συζητήσουμε, να ξεχάσουμε τα παλιά». Το 1993 Μαντέλα και ντε Κλερκ μοιράστηκαν το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Σε αντίθεση όμως με τον χαρισματικό Μαντέλα ο εσωστρεφής ντε Κλερκ δεν κατάφερε ποτέ να κερδίσει τη συμπάθεια όλων των Νοτιοαφρικανών. Ακόμη και μεταγενέστερα σχόλιά του παρεξηγήθηκαν, όπως λέει ο ίδιος τουλάχιστον. Για παράδειγμα η δήλωση που έκανε στο CNN το 2021 ότι ήταν «δίκαιη» η δίκη που είχε επιφυλάξει το καθεστώς του απαρτχάιντ στον Μαντέλα για εσχάτη προδοσία. Αργότερα ισχυρίστηκε ότι υπήρξε «παρανόηση». Τελικά ήταν και ο ίδιος ο τελευταίος πρόεδρος του απαρτχάιντ; Ή μήπως ήταν ο πρώτος πρόεδρος που αγωνίστηκε με όλες του τις δυνάμεις για να καταργηθεί το απαρτχάιντ; Τόσο οι φίλοι, όσο και οι αντίπαλοί του δεν κατέληξαν ποτέ σε οριστικό συμπέρασμα. Σε ένα πράγμα όμως συμφωνούν όλοι: Ο Φρεντερίκ ντε Κλερκ έκανε αυτό που έπρεπε, τη στιγμή που έπρεπε.

Ιδιαίτερη σχέση με την Ελλάδα

Ο τελευταίος λευκός πρόεδρος της Νότιας Αφρικής είχε και μία ιδιαίτερη σχέση με την Ελλάδα, καθώς η δεύτερη σύζυγός του, Ελίτα, ήταν Ελληνίδα. Σύμφωνα με νοτιοαφρικανικά δημοσιεύματα η Ελίτα Γεωργιάδη καταγόταν από οικογένεια εφοπλιστών και ήταν σύζυγος Έλληνα μεγαλοεπιχειρηματία στη Νότια Αφρική. Το BBC υπενθυμίζει ότι το 1998, ο ντε Κλερκ χώρισε από την τότε σύζυγό του Μαράικε μετά από 38 χρόνια γάμου, «μόλις έγινε γνωστό ότι διατηρούσε σχέση με την Ελίτα Γεωργιάδη», την οποία παντρεύτηκε έναν χρόνο αργότερα Τη συμπεριφορά του ντε Κλερκ την εποχή εκείνη «καταδίκασαν έντονα οι καλβινιστές Αφρικάανερ, μία από τις πιο συντηρητικές ομάδες της νοτιοαφρικανικής κοινωνίας». Από τον πρώτο του γάμο ο Φρεντερίκ ντε Κλερκ έχει τρία παιδιά.

Γιάννης Παπαδημητρίου, Γιάνα Γκεντ (SWR)