Πρόσφατα ο θεατρικός κριτικός και φίλος της εκπομπής μας Κώστας Γεωργουσόπουλος επέκρινε τον σκηνοθέτη Κώστα Παπακωστόπουλο που δρα εδώ στην Κολωνία για «σκύλευση του Αισχύλου». Γιατί; Επειδή ο αθεόφοβος Παπακωστόπουλος ανεβάζοντας στα τέλη του χρόνου τον Αγαμέμνονα παρενέβη στα ειωθότα και εγκατέστησε εντός του έργου αναλογίες με το σήμερα. Η δική μας αναφορά σήμερα στο τόλμημα και την καταδίκη του δεν έχει την πρόθεση να προσθέσει άλλη μια άποψη στο πώς ενδείκνυται να ανεβαίνει σήμερα στο θέατρο η αρχαία τραγωδία. Έχει το νόημα να υπενθυμίσει για άλλη μια φορά την εσωτερική αναστάτωση και την κάθαρση που είναι σε θέσει να επιφέρει ακόμα και σήμερα το υλικό των αρχαίων μύθων.

Αναζωογόνηση του αρχαίου υλικού

Ένα άλλο έμμεσο παράδειγμα. Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε στα γερμανικά το μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη Σουέλ από τον οίκο Suhrkamp. Η ιστορία του θαλασσοδαρμένου καπετάν-Αυγουστή που ο νόστος δεν τον φέρνει στην αγκαλιά της άπιστης γυναίκας του, αλλά στην αγκάλη της πιστής αγαπητικιάς του. Να, μια άλλη εκδοχή της επιστροφής του Οδυσσέα. Και να πώς βλέπει τώρα η γερμανική κριτική αυτή την εκδοχή. Η κριτικός του ραδιοφωνικού προγράμματος Deutschlandradio Kultur σημείωσε: «Το μυθιστόρημα Σουέλ συνδυάζει με γοητευτικό τρόπο το μπουρλέσκ με το επικό στοιχείο, διηγείται τον πιο μυθικό απ’ όλους τους ελληνικούς μύθους με νέο τρόπο και με μια νέα κατανομή των ρόλων των δύο φύλων.» Και ο κριτικός της Landeszeitung της Θουριγγίας γράφει: «Στον δικό της μύθο για τον πολυμήχανο Οδυσσέα η Καρυστιάνη δεν καταφέρνει μόνο την αναζωογόνηση του αρχαίου υλικού. Η διήγησή της αγγίζει με πειστικό τρόπο τα μεγάλα θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης, τη μοναξιά και τα γερατειά, την αποξένωση και τη θαλπωρή, την ανάμνηση και την απώθηση.» Έτσι βλέπουν οι δυο αυτές γερμανικές κριτικές το βιβλίο της Καρυστιάνη, σαν μια ευπρόσδεκτη παρέκκλιση από την κλασσική πλοκή του μύθου στον Όμηρο.

Η χρυσή κιβωτός και το σεντούκι με τα ρούχα

Βεβαίως θα πει κανείς άλλο πράγμα το ανέβασμα μιας αρχαίας τραγωδίας και άλλο πράγμα ένα σύγχρονο μυθιστόρημα που θυμίζει τον μύθο της Οδύσσειας ή παίζει μαζί του ή ανακατεύει αλλιώς τα χαρτιά της ομηρικής τράπουλας. Σίγουρα, πράγματα διαφορετικά. Αλλά και τα δύο δεν θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν βάσει και των προθέσεων των δημιουργών τους και μόνο τότε να κριθούν ευμενώς ή να επικριθούν, επί τη βάσει δηλαδή του αν πέτυχαν αυτό που επιδίωκαν να πετύχουν; Και όχι σαν ιεροσυλίες ή θορυβώδεις και ενοχλητικές παρουσίες στα άβατα ενός μύθου που τον διηγήθηκαν οι μεγάλοι μια φορά κι ένα καιρό και τώρα δεν μας μένει τίποτε άλλο παρά να ξαναλέμε πιστά με τα ίδια λόγια και τις ίδιες κινήσεις το ίδιο παραμύθι; Τελικά πίσω από τα διαφορετικά αυτά πράγματα κρύβεται μια στάση. Και το ερώτημα είναι ποια είναι η δέουσα στάση απέναντι σε μια σημαντική πνευματική και πολιτιστική παράδοση; Ανακηρύσσουμε εαυτούς κλειδούχους της χρυσής κιβωτού ή ανοίγουμε το σεντούκι και βουτάμε τα βαρύτιμα ιμάτια και τα τιμαλφή με τη σκόνη των αιώνων πάνω τους και τα φοράμε όπως δεν τα φορούσαν οι πρώτοι τους κάτοχοι, αλλά όπως μας αρέσει σήμερα, συνδυάζοντάς τα κατά τη δική μας ευαισθησία και άρα κάνοντάς τα να λαμπυρίζουν στο σήμερα και όχι μόνο στο χθες;

Σπύρος Μοσκόβου