Πολλές οι παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων ανά την υφήλιο: Υπερπλήρεις φυλακές στις Φιλιππίνες, δημοσιογράφοι υπό κράτηση στη Ζιμπάμπουε, απειλές για ανθρωπιστικές οργανώσεις στο Μεξικό. Στην ετήσια έκδοσή τους με τίτλο "Άτλας της Κοινωνίας των Πολιτών" δύο Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, η Civicus και η Brot für die Welt ("Ψωμί για όλον τον κόσμο"), καταγράφουν τις επιδόσεις της διεθνούς κοινότητας στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Φέτος ο Άτλας της Κοινωνίας των Πολιτών κυκλοφορεί για τέταρτη χρονιά και αναφέρεται στο 2020.

"Το 2019 ήταν ένα έτος διαμαρτυρίας, μία χρονιά στην οποία ένας ασυνήθιστα μεγάλος αριθμός ανθρώπων θέλησε να κατεβεί στους δρόμους", επισημαίνει η Ντάγκμαρ Προύιν, διευθύντρια της MKO Brot für die Welt, σε πρόσφατη συνέντευξη τύπου. "Αυτή η κινητοποίηση του κόσμου συνεχίστηκε και το 2020, για παράδειγμα στις ΗΠΑ ή στη Λευκορωσία. Σε αυτές τις κινητοποιήσεις προστέθηκαν οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας με αφορμή την πανδημία, ιδιαίτερα από εκείνους που βρέθηκαν σε δεινή οικονομική κατάσταση ή θέλησαν να διαμαρτυρηθούν για την εξάπλωση της διαφθοράς στη χώρα τους. Σε πολλές χώρες οι κυβερνήσεις αντέδρασαν καταπολεμώντας όχι τα αίτια της ανέχειας και της διαφθοράς, αλλά τους ίδιους τους διαδηλωτές". 

Ελάχιστες οι "ανοικτές κοινωνίες"

Όπως επισημαίνει ο "Άτλας" το 88% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε κοινωνίες κλειστές ή καταπιεστικές. Από τα 196 κράτη του πλανήτη μόνο 42 θεωρούνται "ανοικτές κοινωνίες", ενώ αρνητικές επιδόσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν ακόμη και μερικά κράτη-μέλη της ΕΕ. Συνολικά μόνο 263 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο απολαμβάνουν πλήρως τις συνταγματικές ελευθερίες που προβλέπονται στη χώρα τους. Η Γερμανία θεωρείται ανοιχτή κοινωνία, καθώς δεν περιορίζει τη δράση ανθρωπιστικών οργανώσεων, επιτρέπει τις μαζικές συναθροίσεις και διασφαλίζει την πρόσβαση στην ελεύθερη πληροφόρηση. Ο "'Ατλας" εκτιμά ότι οι παραβιάσεις των ατομικών ελευθεριών για την αντιμετώπιση της πανδημίας συνάδουν με την αρχή της αναλογικότητας. Ασκεί ωστόσο κριτική για τη γενική απαγόρευση στο δικαίωμα του συνέρχεσθαι, την οποία αρχικά είχαν επιβάλει οι αρχές, για να την ανακαλέσουν ωστόσο στη συνέχεια, μετά από σχετική απόφαση του Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας.

Η πανδημία αποκαλύπτει αδυναμίες

Σε πολλές χώρες η πανδημία του κορωνοϊού λειτούργησε ως καταλύτης ή και ως μεγεθυντικός φακός, "ώστε να αποκαλυφθούν ή να γίνουν ορατές αδυναμίες που ούτως ή άλλως υπάρχουν σε ένα σύστημα ή καθεστώς", λέει η Ζίλκε Πφάιφερ, επικεφαλής του τμήματος ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη ΜΚΟ Brot für die Welt. "Υπήρξε μία τάση να καλυφθούν αυτές οι αδυναμίες του συστήματος με αντιδράσεις ακόμη πιο αυταρχικές, που προκαλούν σοκ και δέος στους πολίτες".

Στις Φιλιππίνες, για παράδειγμα, έχουν συλληφθεί περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι με την κατηγορία ότι δεν συμμορφώθηκαν με τα περιοριστικά μέτρα της πανδημίας. Στο Ελ Σαλβαδόρ άλλοι 17.000 τέθηκαν υπό περιορισμό σε οργανωμένα "κέντρα καραντίνας", μεταξύ αυτών και μία γνωστή ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία υπεβλήθη σε τεστ για τον κορωνοϊό τρεις εβδομάδες ...μετά τη σύλληψή της. Σημαντικό πρόβλημα, επισημαίνει ο 'Άτλας της Κοινωνίας των Πολιτών' είναι και η εντεινόμενη αστυνομική βία απέναντι στους πολίτες γενικότερα, αλλά και ειδικότερα απέναντι στους δημοσιογράφους. Πρόσφατη διεθνής έρευνα μεταξύ 400 δημοσιογράφων επιβεβαιώνει κρούσματα αστυνομικής βίας σε σχέση με τα περιοριστικά μέτρα της πανδημίας σε 59 χώρες. Στην Κολομβία περίπου 50 ΜΚΟ, σε κοινή διακήρυξή τους, στηλιτεύουν την εντεινόμενη βία από μία αστυνομία, η οποία 'στρατιωτικοποιείται' όλο και περισσότερο, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά.

Σε πολλές χώρες η πανδημία δίνει το πρόσχημα για να υπονομευθούν δημοκρατικά δικαιώματα ή να ασκηθούν πιέσεις σε ακτιβιστές και δημοσιογράφους. Στο Μεξικό για παράδειγμα, χώρα ιδιαίτερα επικίνδυνη για τους δημοσιογράφους και όσους αγωνίζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ακτιβίστρια Κλεμένσια Σάλας Σαλαζάρ βρισκόταν μέχρι το 2020 υπό αστυνομική προστασία, η οποία όμως καταργήθηκε τον Μάρτιο του 2020 με την αιτιολογία ότι όλες οι διαθέσιμες αστυνομικές δυνάμεις έπρεπε να αξιοποιηθούν στην προσπάθεια για την καταπολέμηση της πανδημίας. Άμεση ήταν η αντίδραση της Διεθνούς Αμνηστίας. Τελικά, μετά από τρεις μήνες, οι αρχές ανακάλεσαν την απόφασή τους. Διαφορετική ήταν η περίπτωση του ενημερωτικού σταθμού ABS-CBN στις Φιλιππίνες, του μεγαλύτερου της χώρας, ο οποίος αντιμετώπιζε με ιδιαίτερα κριτική διάθεση τον αυταρχικό πρόεδρο Ροντρίγκο Ντουτέρτε. Ξαφνικά οι αρχές αποφάσισαν να μην ανανεώσουν την άδειά του, γεγονός που, όπως επισημαίνει ο "Άτλας της Κοινωνίας των Πολιτών", φιμώνει μία αξιόπιστη και αντικειμενική πηγή πληροφόρησης εν μέσω πανδημίας. Ακραίο θεωρείται και το παράδειγμα της Καμπότζης, όπου η κυβέρνηση από το 2020 ψήφισε νόμο για την επιβολή κατάστασης έκτακτης ανάγκης, παρότι, σύμφωνα με την επίσημη στατιστική, στη χώρα αυτή δεν υπήρχε ούτε ένας νεκρός από τον κορωνοϊό.

Ελάχιστες ελπίδες βελτίωσης

Ο "Άτλας της Κοινωνίας των Πολιτών" δεν αφήνει ιδιαίτερα περιθώρια αισιοδοξίας. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει, λέει η επικεφαλής της ΜΚΟ Brot für die Welt Ντάγκμαρ Προύιν, καθώς "το 2020 καταγράφουμε σαφή επιδείνωση...". Υπάρχει ωστόσο και μία θετική εξέλιξη, καθώς όλο και περισσότερες ΜΚΟ δίνουν το παρών, προσπαθούν να καλύψουν τα κενά που αφήνουν οι κυβερνήσεις, επεξεργάζονται δημιουργικές λύσεις σε εποχές πανδημίας. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Assessoria e Serviços a Projetos em Agricultura Alternativa (AS-PTA) στη Βραζιλία: η οργάνωση αγοράζει τρόφιμα από μικρούς παραγωγούς, οι οποίοι λόγω των συνθηκών δεν μπορούν να διαθέσουν τα προϊόντα τους στην αγορά, για να τα μοιράσει σε περιστασιακά εργαζόμενους, χωρίς μόνιμο συμβόλαιο ή εργασιακά δικαιώματα, οι οποίοι σε διαφορετική περίπτωση δεν θα είχαν τη δυνατότητα να θρέψουν την οικογένειά τους.

Λίζα Χένελ

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου