Sportswashing σημαίνει «ξέπλυμα» μέσω του αθλητισμού. Ο όρος αναφέρεται στη συνήθη, πλέον, τακτική ενός κράτους ή ενός οργανισμού (συχνά ενός αυταρχικού καθεστώτος) που επιχειρεί να βελτιώσει την εικόνα του, επενδύοντας σε μεγάλα αθλητικά γεγονότα ή αγοράζοντας μερίδιο μετοχών σε συλλόγους με διεθνή εμβέλεια.

Ιδιαίτερη άνθηση γνώρισε η τακτική αυτή μετά το 2010, καθώς χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα, η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ άρχισαν να διοχετεύουν τεράστια ποσά στον αθλητισμό. Πολλοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μία συστηματική προσπάθεια αποπροσανατολισμού από παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άλλα «κακώς κείμενα» στο εσωτερικό των χωρών αυτών.

Από αρχαιοτάτων χρόνων...

Στην πραγματικότητα το sportswashing «δεν είναι κάτι καινούριο», λέει ο Νίκολας Μακ Γκέχαν, διευθυντής της ΜΚΟ FairSquare Research, που καυτηριάζει παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όπως επισημαίνει, «αν ανατρέξουμε στη ρωμαϊκή αρχαιότητα, θα διαπιστώσουμε ότι οι ιθύνοντες της εποχής αξιοποιούσαν τον αθλητισμό ως εργαλείο για την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων. Ο αθλητισμός είναι πανίσχυρος και ενίοτε χρησιμοποιείται για λιγότερο ευγενείς σκοπούς...»   

Δεκαετίες ολόκληρες πριν καθιερωθεί ο όρος «sportswashing», η ναζιστική Γερμανία και η φασιστική Ιταλία φιλοξενούσαν μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις για να εξυπηρετήσουν ίδιους σκοπούς, στη δεκαετία του '30. Αλλά και το ρατσιστικό καθεστώς της Νότιας Αφρικής διοργάνωνε τουρνουά τένις με διεθνή απήχηση, ενώ ο θρυλικός μποξέρ Μοχάμεντ Άλι εμφανιζόταν, μεταξύ άλλων, στο απολυταρχικό Ζαΐρ (τη μετέπειτα Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό) και τις Φιλιππίνες, χώρα στην οποία είχε κηρυχθεί στρατιωτικός νόμος.

Τα τελευταία χρόνια το sportswashing συνδέεται κυρίως με το ποδόσφαιρο, ιδιαίτερα μετά την απόφαση της παγκόσμιας ομοσπονδίας FIFA να αναθέσει το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2018 στη Ρωσία και την αμέσως επόμενη διοργάνωση, το 2022, στο Κατάρ. Αλλά και η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) δέχθηκε έντονη κριτική για το δόγμα της «πολιτικής ουδετερότητας» που πρεσβεύει, με αποτέλεσμα να αναθέτει τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2014 στο Πεκίνο και των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 2022 στο Σότσι της Ρωσίας.

Κρατικά πετροδολάρια στο ποδόσφαιρο

Σχετικά πρόσφατη εξέλιξη αποτελεί η εξαγορά μεγάλων ευρωπαϊκών ποδοσφαιρικών συλλόγων από βαθύπλουτους Άραβες. Το 2008 ο σείχης Μανσούρ από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα απέκτησε την αγγλική Μάντσεστερ Σίτυ, ενώ το 2011 τα πετροδολάρια του Κατάρ αγόρασαν την Παρί Σεν Ζερμαίν (PSG), έναν από τους πλέον παραδοσιακούς γαλλικούς ποδοσφαιρικούς συλλόγους. Το Κρατικό Επενδυτικό Ταμείο του Κατάρ επανήλθε σε ευρωπαϊκό έδαφος, αγοράζοντας την αγγλική Νιούκαστλ. 

Τα αραβικά πετροδολάρια έχουν φέρει τα πάνω-κάτω και στο μεταγραφικό παζάρι, εκτοξεύοντας στα ύψη το ποδοσφαιρικό χρηματιστήριο. Το 2017 η Παρί Σεν Ζερμαίν είχε αποκτήσει τον Βραζιλιάνο παγκόσμιο πρωταθλητή Νεϊμάρ, καταβάλλοντας 230 εκατομμύρια ευρώ, ενώ την επόμενη χρονιά πλήρωσε άλλα 180 εκ. για τον ανερχόμενο Γάλλο σούπερ-σταρ Κίλιαν Μπαπέ. Σαουδάραβες κροίσοι «έπεισαν» τον Πορτογάλο Κριστιάνο Ρονάλντο να δοκιμάσει την τύχη του στο τοπικό πρωτάθλημα, πληρώνοντας, όπως λένε οι φήμες, περίπου 200 εκ. ευρώ ετησίως, ενώ φέτος τον δρόμο για τη Σαουδική Αραβία πήρε και ο Γάλλος Καρίμ Μπενζεμά, έναντι 107 εκ. ευρώ.    

Για το Μουντιάλ του Κατάρ, ας πούμε ότι οι απόψεις διίστανται. Η FIFA δηλώνει ευχαριστημένη και κάνει λόγο για ρεκόρ τηλεθέασης, με 1,5 δισεκατομμύριο τηλεθεατές να παρακολουθούν έναν μοναδικό τελικό, στον οποίο βρέθηκαν αντίπαλοι οι κατά τα άλλα διάσημοι συμπαίκτες στην Παρί Σεν Ζερμαίν, ο Αργεντινός Λιονέλ Μέσι και ο Γάλλος Κίλιαν Μπαπέ. Αλλά πολλές ευρωπαΪκές χώρες - μεταξύ αυτών και η Γερμανία - διαμαρτύρονταν για τα πάντα, από τα χαμηλά ποσοστά τηλεθέασης μέχρι τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης για τους ξένους εργαζόμενους, που έχτισαν τα υπερσύγχρονα ποδοσφαιρικά γήπεδα του Κατάρ.

Σημειωτέον ότι τα τελευταία χρόνια η κατηγορία του sportswashing βαραίνει και ιδιωτικές επιχειρήσεις ή και μεμονωμένους αθλητές. Η Nike έχει κατηγορηθεί ότι προσφέρει πλουσιοπάροχα συμβόλαια σε αθλητές, για να αποσπάσει την προσοχή της κοινής γνώμης από τις εργασιακές συνθήκες σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπου παράγει τα προϊόντα της. Πρόσφατα ο πρώην αστέρας του αμερικανικού ποδοσφαίρου Τομ Μπρέιντυ και ο Στεφ Κάρι, διάσημος γκαρντ των Γκόλντεν Στέιτ Γουόριορς και ηγετική φυσιογνωμία στο ΝΒΑ, εισέπραξαν κριτική, γιατί είχαν δεχθεί να πρωταγωνιστήσουν σε διαφημιστικά σποτς για την αυτοκρατορία κρυπτονομισμάτων FTX. Σήμερα η επιχείριση έχει πτωχεύσει, ενώ ο επικεφαλής της, Σαμ Μπάνκμαν, συνελήφθη στις Μπαχάμες και αντιμετωπίζει κατηγορίες για ξέπλυμα βρώμικου χρήματος.    

Τί λένε οι ίδιοι οι αθλητές;

 Αλήθεια, έχουν άποψη για όλα αυτά οι ίδιοι οι αθλητές; Οι περισσότεροι απλώς εισπράττουν τα χρήματα και κάνουν ό,τι τους ζητείται, εντός ή εκτός γηπέδων. Δεν λείπουν όμως και οι εξαιρέσεις. Πρόσφατα ο πρωταθλητής της Φόρμουλα 1 Λιούις Χάμιλτον είχε παραδεχθεί ότι αισθάνεται «άβολα» όταν αγωνίζεται σε χώρες όπως το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία.

Λίγο πριν εμφανιστούν στο Μουντιάλ του Κατάρ, οι Εθνικές Ομάδες της Γερμανίας, της Ολλανδίας και της Νορβηγίας είχαν εκφράσει επιφυλάξεις για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη συγκεκριμένη χώρα. Στο εναρκτήριο παιχνίδι με την Ιαπωνία, οι παίκτες της «Νατσιονάλμανσαφτ» πόζαραν για την παραδοσιακή οικογενειακή φωτογραφία με το χέρι στο στόμα, σε μία συμβολική ένδειξη διαμαρτυρίας για τη «φίμωσή» τους από τη FIFA.

Κάποτε οι αθλητές δεν διστάζουν να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους. Η ξεκάθαρη διαμαρτυρία της Γερμανίδας Αλεξάντρα Ποπ, αλλά και της Αμερικανίδας Άλεξ Μόργκαν φαίνεται ότι αναγκάζει τη FIFA να ανακαλέσει την αρχική της απόφαση, με την οποία αποδεχόταν τη Σαουδική Αραβία ως μέγα χορηγό στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου Γυναικών.

«Είναι η πρώτη φορά που η FIFA αφήνει τόσα εκατομμύρια στο τραπέζι», είχε δηλώσει πρόσφατα στην DW ο Μίνκυ Γουόρντεν της Human Rights Watch.

Στη Γερμανία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και μία συζήτηση για την «ιδιαίτερη σχέση» ανάμεσα στην πρωταθλήτρια Μπάγερν Μονάχου και το Κατάρ. Από το 2011 οι Βαυαροί ταξιδεύουν τακτικά στο Κατάρ για προετοιμασία και φιλικά παιχνίδια, ενώ η Qatar Airways είναι «χορηγός φανέλας» για τους μόνιμους πρωταθλητές Γερμανίας. Όμως οι αντιδράσεις εντείνονται, το κλίμα ήταν ιδιαίτερα τεταμένο στη γενική συνέλευση των μετόχων το 2021 και όλα δείχνουν ότι η συμφωνία δεν πρόκειται να παραταθεί.

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου