Τη δεκαετία του '60, τη χρυσή εποχή του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, μια από τις μεγάλες συζητήσεις γύρω από το σινεμά αφορούσε το πόσο πολιτικό μπορεί ή πρέπει να είναι. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελούσε ήδη μακρινή ανάμνηση, όμως ο Ψυχρός Πόλεμος, η διαπάλη Ρωσίας και ΗΠΑ - Ανατολικού και Δυτικού Μπλοκ, ο πόλεμος στο Βιετνάμ, η ανάδυση νέων δικτατοριών, η σεξουαλική επανάσταση και τα κινήματα διεκδίκησης δικαιωμάτων, συνέθεταν ένα έντονα πολιτικά φορτισμένο περιβάλλον και για τις τέχνες. «Ιl faut faire politiquement des filmes» (Πρέπει να κάνουμε με πολιτικό τρόπο σινεμά) έλεγε ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ, μαίτρ του γαλλικού νέου κύματος, o oποίος το 1965 κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο στη 15η Μπερλινάμε με την δυστοπική ταινία επιστημονικής φαντασίας Alphaville.

Πολλά έχουν αλλάξει έκτοτε: στα κινηματογραφικά είδη, στον κινηματογραφικό τρόπο, στα μέσα. Όμως οι καιροί που διανύουμε σήμερα είναι εξίσου πολιτικά φορτισμένοι, σε ένα διεθνές περιβάλλον τεκτονικών ανακατατάξεων που δεν αφήνει ανεπηρέαστες τις τέχνες και τους δημιουργούς. Μετά από δύο χρόνια διαλείμματος εξαιτίας της πανδημίας, η 73η Μπερλινάλε συνέπεσε με τη συμπλήρωση ενός χρόνου από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Πλούσιο πρόγραμμα, διεθνείς παραγωγές, κατάμεστες αίθουσες, διαρκή sold out ακόμη και στις πολύ πρωινές προβολές. Μια όαση εικόνων και υψηλών νοημάτων. Άλλωστε η Μπερλινάλε είναι γνωστή για το μη εμπορικό πρόγραμμά της.

Η μεγάλη έκπληξη: Χρυσή Άρκτος σε ντοκιμαντέρ

Φέτος, για πολλούς, το είδος που ξεχώρισε ήταν το ντοκιμαντέρ κι αυτό έγινε άλλωστε εμφανές και στην απονομή των βραβείων. Η Χρυσή Άρκτος απονεμήθηκε το Σάββατο στο ντοκιμαντέρ Sur l’ Αdamant του σημαντικού Γάλλου κινηματογραφιστή Νικολά Φιλιμπέρ, ο οποίος δηλώνοντας την έκπληξή του για τη βράβευση ενός ντοκιμαντέρ, έκανε επίσης αναφορά στον Γκοντάρ και το ιστορικό Alphaville. Σπάνια απονέμεται Χρυσή Άρκτος σε ντοκιμαντέρ, όμως όπως ανέφερε και η πρόεδρος της φετινής επιτροπής, Κρίστεν Στιούαρντ, η επιλογή αυτή ήταν μονόδρομος: αυτό το ντοκιμαντέρ καταδεικνύει ότι οι ψυχικές ασθένειες δεν είναι ταμπού με μια κινηματογραφική γλώσσα εμποτισμένη από τα ουμανιστικά ιδεώδη, την ευγένεια και την ανθρωπιά.

Από τα υπόλοιπα βραβεία επιβάλλεται φυσικά μνεία στην ιδιαίτερη, μινιμαλιστική ταινία «Music» της Γερμανίδας σκηνοθέτιδος  Άνγκελα Σάνελεκ, η οποία εν μέρει γυρίστηκε στο Γύθειo και την Εύβοια και βασίζεται στον μύθο του Οιδίποδα με έντονο ελληνικό στοιχείο και τους ηθοποιούς Αργύρη Ξάφη και Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου σε πρωταγωνιστικούς ρόλους. Μάλιστα ο Αργύρης Ξάφης προκάλεσε αίσθηση με τις δημόσιες τοποθετήσεις του στη φετινή Μπερλινάλε για τις διεκδικήσεις των Ελλήνων ηθοποιών για την αναγνώριση των πτυχίων τους και το πανό «Σταματήστε να σκοτώνετε τον πολιτισμό στην Ελλάδα. Ακυρώστε το προεδρικό διάταγμα 85/2022» στο κόκκινο χαλί.

Καταβύθιση στην σκοτεινή πλευρά των ΗΠΑ

Και μπορεί κάθε χρόνο αυτό που μένει από τη Μπερλινάλε να είναι κυρίως τα μεγάλα βραβεία και οι διεθνείς αστέρες, ωστόσο τα πραγματικά «διαμάντια» κρύβονται συχνά στις πιο χαμηλόφωνες συμμετοχές. Όπως το περίεργο «Allensworth» του Καλιφορνέζου κινηματογραφιστή και εικαστικού Τζέιμς Μπένινγκ, ο οποίος με 12 στάσιμα πλάνα, ένα για κάθε εποχή του χρόνου, κατάφερε να φτιάξει ένα 60λεπτο ντοκιμαντέρ για τα απομεινάρια της πρώτης αυτοδιοικούμενης Αφροαμερικανικής κοινότητας που ιδρύθηκε το 1908 σε ένα κομμάτι άγονης γης στη μέση του πουθενά. Στόχος ήταν η ελευθερία, σε μια εποχή ακραίου ρατσισμού στις ΗΠΑ. Η μοίρα της κοινότητας έληξε άδοξα, μετά από στοχευμένες διακοπές νερού και ρατσιστικών επιθέσεων.

Γροθιά στο στομάχι ήταν και η αποκατάσταση από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ενός ντοκιμαντέρ του 1982 με πρωταγωνιστή και αφηγητή τον Αφροαμερικανό συγγραφέα και ακτιβιστή Τζέιμς Μπάλντγουιν. Το «I heard it through the Grapevine», που επαναπροβλήθηκε στη φετινή Μπερλινάλε, αποτελεί την κατεξοχήν πολιτική δήλωση υπέρ της ισότητας και της ελευθερίας. Ένα ταξίδι του Μπάλντγουιν στον αμερικανικό νότο, όπου συναντά και συνδιαλέγεται με πρωτεργάτες του Κινήματος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ.

Πολιτικά ντοκιμαντέρ - τροφή για σκέψη

Άγνωστες πτυχές της σύγχρονης ιστορίας της Αργεντινής παρουσιάζει από την πλευρά του το «El juicio» (Η Δίκη) του Ουλίσες ντε λα Ορντέν, ρίχνοντας φως σε μια χρονιά-καμπή για την Αργεντινή, το 1985. Τότε ξεκίνησε η δίκη των υπαιτίων της χούντας (1976 -1983) για βασανιστήρια, πολιτικές δολοφονίες και φυλακίσεις. Ένα ντοκιμαντέρ που βασίζεται σε μια μακροχρόνια και ενδελεχή έρευνα καθώς και σε πρωτότυπο οπτικοακουστικό υλικό από τη δίκη 500 ωρών που τελικά συμπυκνώθηκαν σε ένα τρίωρο ντοκιμαντέρ.

Τέλος, ειδική θέση στην 73η Μπερλινάλε είχαν ντοκιμαντέρ για την Ουκρανία και οι δημιουργοί τους. Άλλωστε στα εγκαίνια της διοργάνωσης, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι απηύθυνε μήνυμα μέσω βίντεο. Είναι άλλωστε και ο ίδιος ηθοποιός. Πέρα από το ντοκιμαντέρ «Superpower» σε σκηνοθεσία Σον Πεν και πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ξεχώρισε και το «Iron Butterflies», ένα ερευνητικό ντοκιμαντέρ για την κατάρριψη του αεροσκάφους ΜΗ17 των Μαλαισιανών Αερογραμμών το 2014 στην Ανατολική Ουκρανία.

Δήμητρα Κυρανούδη, Βερολίνο