Μια αμφιλεγόμενη δικαστική μεταρρύθμιση, σφοδρές διαμάχες με την Ε.Ε., σχεδόν πλήρης απαγόρευση των αμβλώσεων, φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης και πλούσια κοινωνικά προγράμματα: το Κόμμα Νόμου και Δικαιοσύνης (PiS) βρίσκεται στην εξουσία στην Πολωνία εδώ και οκτώ χρόνια - και οι πολιτικές του έχουν μεταμορφώσει την κοινωνία, το κράτος και τα μέσα ενημέρωσης. Ακόμα και αν το PiS χάσει τις εκλογές στις 15 Οκτωβρίου, τα τελευταία χρόνια έχουν γραφεί ανεξίτηλα στις σελίδες της ιστορίας της χώρας.

Κοινωνικά προγράμματα για την προσέλκυση ψήφων

Αναμφίβολα η πολιτική του PiS έχει ωφελήσει τις περίπου τρία εκατομμύρια οικογένειες που λαμβάνουν το μηνιαίο επίδομα παιδιού, το οποίο θεσπίστηκε στην Πολωνία για πρώτη φορά το 2016, ύψους 500 ζλότυ (περίπου 110 ευρώ) ανά παιδί. Στη φετινή προεκλογική εκστρατεία, το PiS βασίζεται σε δοκιμασμένες στρατηγικές - τώρα υπόσχεται αύξηση του επιδόματος τέκνων κατά 300 ακόμη ζλότυ.

Αντίστοιχη είναι η στάση της κυβέρνησης και προς τους συνταξιούχους. Από το 2016 έως το 2023 οι συντάξεις αυξήθηκαν αρκετές φορές και καταβλήθηκαν πρόσθετες εισφορές. Τώρα το PiS υπόσχεται τη 14η σύνταξη από το 2024 - εάν επανεκλεγεί. Τα πλούσια κοινωνικά προγράμματα είναι εξαιρετικά δημοφιλή, γι’ αυτό και όποιο κόμμα ανέλθει στην εξουσία θα το σκεφτεί διπλά προτού ακυρώσει τα προγράμματα - ακόμη και αν αυτά κοστίζουν ακριβά στα δημόσια ταμεία.

Επιπλέον, προεκλογικά δώρα μοιράζουν και οι κρατικές εταιρείες. Η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία Orlen μείωσε τις τιμές της βενζίνης πολύ κάτω από τα επίπεδα της αγοράς. Μετά τις εκλογές οι τιμές θα επανέλθουν στο κανονικό επίπεδο.

Δικαστική εξουσία υπό κυβερνητικό έλεγχο

Από την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης το PiS επιδιώκει τη στρατηγική αναδιάρθρωση του δικαστικού σώματος, διορίζοντας δικούς του ανθρώπους σε θέσεις κλειδιά, προκειμένου να αυξήσει την επιρροή του και να εφαρμόσει νόμους προς όφελός του.

Η δικαστική μεταρρύθμιση είναι μία από τις βαρύτερες κληρονομιές του κόμματος μετά από οκτώ χρόνια στην εξουσία. Η μεταρρύθμιση επικρίνεται από την Ε.Ε., διότι απειλεί την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, υποτάσσοντας τους δικαστές και τους εισαγγελείς στην κυβέρνηση. Ακόμη, όποιος δικαστής ή εισαγγελέας ασκεί κριτική στη μεταρρύθμιση τίθεται στο περιθώριο.

Γνωστό τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του δικαστή της Βαρσοβίας Ίγκορ Τούλεγια, ο οποίος αποκάλυψε παραβιάσεις των κοινοβουλευτικών διατάξεων από βουλευτές του PiS κατά τη διάρκεια δημόσιας δικαστικής ακρόασης - και τέθηκε σε διαθεσιμότητα για δύο χρόνια. Παρ’ ότι ο Τούλεγια μπορεί πλέον να εργαστεί ξανά ως δικαστής - το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είχε κρίνει παράνομη την αναστολή της θητείας του - οι δικαστές και οι εισαγγελείς εξακολουθούν να υπόκεινται σε περιορισμούς.

Η Ε.Ε. έχει κινήσει διάφορες διαδικασίες κατά της Πολωνίας, έχει επιβάλει πρόστιμα και έχει παρακρατήσει κονδύλια. Έτσι, η χώρα δεν έχει ακόμη λάβει οικονομική αρωγή από την Ε.Ε. για την ανάκαμψη από την πανδημία – γεγονός που μακροπρόθεσμα θα μπορούσε να αποτελέσει σοβαρό οικονομικό πρόβλημα για την Πολωνία.

Από μέσα ενημέρωσης, όργανα προπαγάνδας

Από την πρώτη ημέρα της διακυβέρνησής του, το PiS έχει αναδιαρθρώσει και τα μέσα ενημέρωσης. Τα δημόσια μέσα ενημέρωσης τέθηκαν κατευθείαν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης το 2015 και έκτοτε προωθούν τα συμφέροντά της. Ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι που αρνούνταν να υποκύψουν στη νέα τάξη πραγμάτων απολύθηκαν ή εξαναγκάστηκαν σε παραίτηση.

Επιπλέον, τον Δεκέμβριο του 2020 η πετρελαϊκή εταιρεία Orlen ανακοίνωσε πως θα αγοράσει την εταιρεία μέσων ενημέρωσης "Polska Press" από τον γερμανικό εκδοτικό όμιλο Passau. Με τον τρόπο αυτό η κρατική εταιρεία απέκτησε τον έλεγχο 20 τοπικών εφημερίδων, 120 εβδομαδιαίων εφημερίδων και 500 διαδικτυακών πυλών. Και εδώ οι συντακτικές επιτροπές αντικαταστάθηκαν σταδιακά από δημοσιογράφους που πρόσκεινται στο PiS.

Κατά της LGBTQ κοινότητας, των μεταναστών και των αμβλώσεων

Όσον αφορά την κοινωνική πολιτική, το PiS κινείται εναντίον δύο ομάδων: των ομοφυλόφιλων και των μεταναστών. Η αντιμεταναστευτική ρητορική αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ατζέντας του PiS. Οι μετανάστες, μαζί με τις φιλελεύθερες αξίες της Δύσης, αποτελούν απειλή για τις αξίες και παραδόσεις των καθολικών Πολωνών, σύμφωνα με την κυβέρνηση.

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας έγινε γνωστό ότι υψηλόβαθμοι κρατικοί αξιωματούχοι φέρονται να είχαν πουλήσει βίζες σε μετανάστες από μουσουλμανικές χώρες - απόδειξη της διπροσωπίας του PiS. Τα τελευταία χρόνια το ξενοφοβικό συναίσθημα, το οποίο το PiS έχει επανειλημμένα υποδαυλίσει, έχει ενισχύσει το ακροδεξιό κόμμα Konfederacja, το οποίο θα μπορούσε να γίνει η τρίτη ισχυρότερη παράταξη στη χώρα.

Η κυβέρνηση PiS αφήνει πίσω της και την αυστηροποίηση του πλαισίου περί αμβλώσεων, που θεωρούνταν ήδη ένα από τα πιο περιοριστικά στην Ευρώπη. Τον Οκτώβριο του 2020 και παρά τις μαζικές διαμαρτυρίες, το Συνταγματικό Δικαστήριο ενέκρινε νόμο που επιτρέπει τις αμβλώσεις μόνο σε περιπτώσεις βιασμού και κινδύνου για τη ζωή ή την υγεία της μητέρας. Έκτοτε, η υποστήριξη των αμβλώσεων από κάποιον γιατρό αποτελεί ποινικό αδίκημα.

Εντάσεις με τη γειτονική Ουκρανία

Η κυβέρνηση της Πολωνίας δηλώνει υπερήφανη για τη βοήθειά της προς την Ουκρανία. Η σχέση μεταξύ των δύο χωρών δεν ήταν ποτέ εύκολη, αλλά μπροστά στη ρωσική απειλή επικράτησε η αλληλεγγύη. Μετά τη ρωσική εισβολή σχεδόν ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέρασαν τα σύνορα. Επιπλέον, η Πολωνία ήταν μία από τις πρώτες χώρες που παρείχε στρατιωτική βοήθεια και απηύθυνε έκκληση στους δυτικούς εταίρους του ΝΑΤΟ να προμηθεύσουν την Ουκρανία με όπλα.

Στο μεταξύ, όμως, αρχίζουν να εμφανίζονται τριγμοί στις σχέσεις των δύο κρατών. Η Πολωνία, για παράδειγμα, επέκτεινε το εμπάργκο της Ε.Ε. στα ουκρανικά σιτηρά - πιθανότατα για να κερδίσει τις σημαντικές ψήφους των Πολωνών αγροτών που διαμαρτύρονταν έντονα για τις εισαγωγές. Για μια βραχυπρόθεσμη αύξηση των ψήφων η κυβέρνηση διακινδυνεύει έτσι σοβαρά τις διπλωματικές σχέσεις με την Ουκρανία.

Σε πολλούς άλλους τομείς μπορεί να χρειαστούν χρόνια για να ανατραπούν οι μεταρρυθμίσεις του PiS και να αποκατασταθεί μια φιλελεύθερη δημοκρατία με ανεξάρτητη δικαιοσύνη και μέσα ενημέρωσης. Ωστόσο, εάν το PiS κερδίσει τις εκλογές της 15ης Οκτωβρίου, θα μπορούσε να παρέμβει ακόμη περισσότερο στο κράτος, τα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς