Ποιος ξέρει ότι πολυτραγουδισμένος Ρήνος, πηγή λογοτεχνικής έμπνευσης, ποτάμιος δρόμος για το εμπόριο κατά μήκος των 1233 χιλιομέτρων και πηγή ύδρευσης για πάνω από 20 εκ. ανθρώπους δεν κυλά στην φυσική του κοίτη, αλλά σε μια τεχνική από μπετόν και πέτρες, στοιβαγμένες η μια πάνω στην άλλη; Πριν από 200 χρόνια η εικόνα του ήταν πολύ διαφορετική. Επρόκειτο για εικόνα υδροβιότοπου που σε ορισμένα σημεία έμοιαζε με ζούγκλα και όπου είχαν βρει τη φωλιά τους πουλιά, έντομα, βατράχια. Μέσα στο νερό ζούσαν 45 είδη ψαριών με βασιλιά τον σολομό.

2200 νησιά εξαφανίστηκαν

Όλα αυτά άλλαξαν το 1817. Τότε ξεκίνησε το έργο ευθυγράμμισης του Ρήνου, που θεωρείται το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο που έγινε στη Γερμανία. Ο χαρακτηρισμός ανήκει στον ιστορικό Ντέιβιντ Μπλάκμπουρν. Στο έργο του με τίτλο «Η κατάκτηση της φύσης» περιγράφει πώς ο ποταμός από το ύψος ανάμεσα στη Βασιλεία και του Βορμς έχασε το ¼ του μήκους του, από 345 σε 273 χιλιόμετρα. 2200 νησιά εξαφανίστηκαν για να γίνει ο ποταμός πλωτός μέχρι τη Βασιλεία.
«Δαμαστής» του άγριου Ρήνου ήταν ο μηχανικός διαχείρισης νερού Γιόχαν Γκότφριντ Τούλα. «Κανένα ρέμα ή ποταμός,ακόμη και ο Ρήνος, δεν έχει ανάγκη από μια μόνο κοίτη» ήταν το credo του. Σε γραπτά σχέδιά του περιέγραφε πως φαντάζονταν τον άνω Ρήνο: ως μια ομοιόμορφη κοίτη πλάτους 200 με 250 μέτρων και μέχρι 40 χιλιόμετρων μήκους. Στο έργο ανήκει και η αποξήρανση των βάλτων ζώνης 40 χιλιομέτρων με στόχο μεταξύ άλλων την αποφυγή πλημμύρων σε πόλεις κατά μήκος του ποταμού.

Πράγματι. Εκείνο που τον παρακίνησε για να ξεκινήσει ήταν οι πλημμύρες σημαντικών για το εμπόριο πόλεων με πιο γνωστή την Νόϊενμπουργκ, τέλος του 15ου αιώνα. Συνεχώς χωριά έπρεπε να μεταφέρονται, δυο και τρεις φορές, κάτι που έκανε αδύνατη τη χάραξη συνόρων και το χτίσιμο γεφυρών. Και κάθε φορά που οι κάτοικοι ύψωναν φράγματα ή έσκαβαν αυλάκια, ο κίνδυνος μεταφέρονταν σε άλλο σημείο.

Περιβαλλοντικό ανοσιούργημα

«Πριν από τον Τούλα δεν υπήρχε κανένας άλλος που να ρύθμισε την πορεία του άνω Ρήνου πέρα από τα φυσικά του όρια» αναφέρει η ιστορικός Νικόλ Τσερατ, βιογράφος του Τούλα. Αφορμή των αλλαγών απετέλεσαν οι πολιτικές εξελίξεις με την κατάργηση των πολλών μικρών πόλεων κατά μήκος του ποταμού. «Η αρχή των εργασιών μαμούθ έγινε το 1817, χρειάστηκαν όμως ακόμη δεκαετίες μέχρι το 1870 για να υλοποιηθούν οι ιδέες του Τούλα». Αλλά και μετά οι εργασίες συνεχίστηκαν μέχρις ότου ο Ρήνος κυλήσει στην τεχνητή του κοίτη. Με την αλλαγή άλλαξε όλο το φυσικό περιβάλλον. Απελευθερώθηκε χρήσιμος χώρος για καλλιέργεια, η ελονοσία εξαφανίστηκε, αλλά μαζί και όλος ο υδροβιότοπος με ψάρια και πλούσιο ζωικό βασίλειο. «Ο Τούλα έκανε αυτό που σήμερα οι περιβαλλοντολόγοι αποκαλούν οικολογική αμαρτία» λέει ο Λόταρ Κρολ, ειδικός σε θέματα διαχείρισης νερού και αλιείας στο κρατίδιο της Ρηνανίας Παλατινάτου.

«Σήμερα κατηγορούμε για το ίδιο ακριβώς τους ανθρώπους στον Αμαζόνιο, το Κονγκό και το Δέλτα του Μεκόνγκ». Με τη ευθυγράμμιση του ρου του, ο Ρήνος έγινε πιο βαθύς, σε μερικά σημεία μέχρι και 7 μέτρα. Ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας έπεσε με καταστροφικές συνέπειες για δένδρα και φυτά. Ο κίνδυνος καταστροφικών πλημμυρών στις πόλεις Κόμπλεντς, Βόννη και Κολωνία επειδή στένεψε η κοίτη έγινε μεγαλύτερος. Μόλις από τη δεκαετία του '80 και μετά άλλαξε ο τρόπος σκέψης για τη διαχείριση του νερού με τη δημιουργία ειδικών ζωνών ως αντιπλημμυρικά μέτρα. Σήμερα πολλοί θα ήθελαν να δώσουν περισσότερο ζωτικό χώρο στο ποτάμι με αντιπλημμυρικούς ταμιευτήρες αλλά και για την αναβίωση της φύσης. Κάτι τέτοιο είναι βέβαια αδύνατο.

Dpa, Ντορίν Φίντλερ/Ειρήνη Αναστασοπούλου