Διακήρυξη της Θεσσαλονίκης, Διαδικασία του Βερολίνου, Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα, «Open Balkan». Πολλές οι πρωτοβουλίες, ακόμη περισσότερες οι υποσχέσεις για την «ευρωπαϊκή προοπτική» των Δυτικών Βαλκανίων. Ελάχιστα μέχρι σήμερα τα χειροπιαστά αποτελέσματα. Την Τρίτη οι ηγέτες της ΕΕ και των Δυτικών Βαλκανίων συναντώνται για πρώτη φορά στα Τίρανα, με τη συμμετοχή του Σέρβου προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς να παραμένει αβέβαιη ως την τελευταία στιγμή. Και ενώ δεν έχουν ξεπεραστεί ακόμη παλαιά προβλήματα, όπως η πολιτική παράλυση στην πολυεθνική Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η διαμάχη της Σερβίας με το Κόσοβο, ανακύπτουν συνεχώς νέα, οπως η κυβερνητική κρίση στο Μαυροβούνιο και το έντονο «φλερτ» της Σερβίας με τη Ρωσία.

Μιλώντας στην Deutsche Welle ο Βούλγαρος ευρωβουλευτής Αντρέι Κοβάτσεφ επισημαίνει ότι οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην Ουκρανία έχουν ενισχύσει στις Βρυξέλλες την επιθυμία να ενταχθούν πιο γρήγορα οι έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, αν μη τι άλλο για να ανασχεθεί η ρωσική επιρροή στην περιοχή. «Σε πρώτη φάση η ΕΕ θα πρέπει να καταργήσει την υποχρεωτική βίζα για το Κόσοβο, να διαμεσολαβήσει για τη διευθέτηση της πολιτικής κρίσης στο Μαυροβούνιο και να δει το ζήτημα της Σερβίας, που κατά την άποψή μου είναι η μεγαλύτερη εκκρεμότητα της διεύρυνσης» αναφέρει ο ευρωβουλευτής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ). «Ως πυρήνας της πρώην Γιουγκοσλαβίας η Σερβία ασκεί ιδιαίτερη επιρροή σε όλη την περιοχή. Πρέπει όμως να αποφασίσει σε ποιο «κλαμπ» θέλει να συμμετέχει, εάν θα πάρει το μέρος της ΕΕ ή της Ρωσίας».

Ο «γρίφος» της Σερβίας

Το Βελιγράδι όχι μόνο δεν στηρίζει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας για την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά έχει υπογράψει από τoν Μάιο νέα ενεργειακή συμφωνία με τη Μόσχα, εξασφαλίζοντας φυσικό αέριο σε προνομιακές τιμές. Ο φιλορώσος υπουργός Εσωτερικών Αλεξάνταρ Βούλιν δηλώνει ότι «η χώρα του δεν συμμετέχει στην αντιρωσική υστερία». Την ίδια στιγμή, οι περισσότεροι συνάδελφοί του στο υπουργικό συμβούλιο εκφράζουν έντονα φιλοευρωπαϊκές θέσεις. «Πραγματικά πρόκειται για μία αντίφαση», λέει ο Αντρέι Κοβάτσεφ. «Από τη μία πλευρά ακούμε τον πρόεδρο Βούτσιτς και τους υπουργούς, χθες μιλούσα με την υπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Σερβίας, να εκφράζουν καθαρά φιλοευρωπαϊκές θέσεις. Όμως, με το που προσγειώνεσαι στο Βελιγράδι, βλέπεις πλακάτ να διαφημίζουν την 'αιώνια φιλία' της Σερβίας με τη Ρωσία, βλέπεις την Gazprom, βλέπεις τα μέσα ενημέρωσης να ακολουθούν μάλλον φιλορωσική, παρά φιλοευρωπαϊκή γραμμή».

Ο Αντρέι Κοβάτσεφ ανήκει στο συντηρητικό κόμμα GERB του πρώην πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ και στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), τη μεγαλύτερη πολιτική ομάδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Εκφράζει την ανησυχία του και για τη συνεργασία της Σερβίας με τη Ρωσία και την Κίνα στον αμυντικό τομέα. Ως παράδειγμα αναφέρει το «ανθρωπιστικό κέντρο» που εγκαινίασε η Μόσχα στη Νις, την τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Σερβίας. Δυτικοί αξιωματούχοι υποψιάζονται ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για στρατιωτική βάση στην καρδιά των Βαλκανίων και μάλιστα σε χώρα που φιλοδοξεί να γίνει μέλος της ΕΕ. Εάν οι εκτιμήσεις ευσταθούν, θα ήταν η πρώτη στρατιωτική βάση της Ρωσίας εκτός συνόρων μετά τη διάλυση του «Συμφώνου της Βαρσοβίας».

Παρά τις αντιξοότητες, η πρωτοβουλία Open Balkan επιχειρεί τώρα να διασυνδέσει τις οικονομίες των έξι χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στα πρότυπα της ΕΕ, για παράδειγμα με την αμοιβαία αναγνώριση επαγγελματικών προσόντων ή με την προώθηση εμπορικών και επιστημονικών ανταλλαγών. Ταχύρρυθμο «φροντιστήριο» στον προθάλαμο της Ευρώπης ή απλώς ένα «βραβείο της παρηγοριάς» με την ένταξη να αναβάλλεται για αργότερα;

«Ούτε το ένα, ούτε το άλλο», λέει ο Αντρέι Κοβάτσεφ στην Deutsche Welle. «Υπήρχε η Διαδικασία του Βερολίνου, τώρα υπάρχει και η διαδικασία Open Balkan. Πρέπει να βλέπουμε θετικά κάθε βήμα που γίνεται για να έχουν περισσότερες ευκαιρίες οι νέοι άνθρωποι, οι πόλιτες γενικότερα. Φοβάμαι όμως ότι οδηγούμαστε σε λάθος κατεύθυνση, εάν η Σερβία επιχειρήσει να αναλάβει ηγετικό ρόλο σε αυτή την πρωτοβουλία, εάν θελήσει να ομιλεί για ολόκληρα τα Βαλκάνια. Βλέπουμε την καλή σχέση που έχει ο Σέρβος πρόεδρος Βούτσιτς με τον Ούγγρο πρωθυπουργό Όρμπαν. Του χρόνου μπορεί να γίνουν πρόωρες εκλογές στα Σκόπια. Και αν επικρατήσει ο Χρίστιαν Μιτσκόσκι του DPMNE, τότε θα προκύψει ένα τρίο Όρμπαν, Βούτσιτς και Μιτσκόσκι με την ίδια ιδεολογική κατεύθυνση...»

Η εκκρεμότητα με τη Βόρεια Μακεδονία

Η «Συμφωνία των Πρεσπών» αναφέρεται συχνά ως παράδειγμα για την επίλυση διαφορών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Κι όμως, λίγο μετά τη συμφωνία, προέκυψαν νέες αντιρρήσεις για την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας, αυτή τη φορά από τη Βουλγαρία. Μιλώντας στην Deutsche Welle ο Αντρέι Κοβάτσεφ ξεκαθαρίζει ότι η χώρα του δεν τρέφει σε καμία περίπτωση εχθρική στάση απέναντι στη γειτονική χώρα. «Η Βουλγαρία ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία της 'Μακεδονίας' από την πρώην Γιουγκοσλαβία», επισημαίνει. «Η Βουλγαρία είχε στείλει εκατό τεθωρακισμένα ως στρατιωτική βοήθεια γιατί υπήρχε φόβος ότι ο Μιλόσεβιτς θα επεκταθεί προς Νότον. Παρείχε στήριξη στο γιουγκοσλαβικό εμπάργκο, αλλά και στον εμφύλιο πόλεμο του 2001. Αξιοποιήσαμε την πρώτη μας προεδρία στην ΕΕ για να κάνουμε λόμπι για τη 'Μακεδονία' και συνυπογράψαμε το 2017 μία συνθήκη καλής γειτονίας που πηγαίνει πολύ πιο πέρα από αντίστοιχες διατάξεις της 'Συμφωνίας των Πρεσπών'».

Αλλά αν έτσι έχουν τα πράγματα, που είναι το πρόβλημα; «Το πρόβλημα είναι η κληρονομιά του Τίτο», λέει με έμφαση ο Αντρέι Κοβάτσεφ. «Από το 1944 η ιδεολογία της τότε κομμουνιστικής Γιουγκοσλαβίας φρόντιζε, με καταπίεση και τρομοκρατία στην αρχή, να εξαλείψει τον χαρακτηρισμό 'Βούλγαρος' παρότι ιστορικά η πλειονότητα των κατοίκων στη γεωγραφική περιοχή του Αιγαίου και του Βαρδάρη ήταν Βούλγαροι. Ασφαλώς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαμε ένα μείγμα πληθυσμών- Βούλγαροι, Έλληνες, Τούρκοι, Αλβανοί, Βλάχοι- αλλά οι ιστορικές και διπλωματικές πηγές, όπως οι μαρτυρίες Γερμανών επιτετραμμένων στο Μοναστήρι ή στη Θεσσαλονίκη, βεβαίωναν ότι οι περισσότεροι κάτοικοι αυτοαποκαλούνταν Βούλγαροι. Όμως μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Τίτο έγινε ιδιαίτερα αρεστός στη Δύση λόγω της ρήξης του με τον Στάλιν και η Δύση έκλεισε τα μάτια στις φρικαλεότητες που διέπραξε, στα αντίποινα που υπέστησαν οι Βούλγαροι. Δημιουργήθηκε μία νέα ταυτότητα κι ένα νέο αλφάβητο, βασισμένο σε σερβικούς χαρακτήρες».

Από το «Κούκους» στο Κιλκίς

Επισημαίνουμε στον συνομιλητή μας ότι χρησιμοποιεί τον όρο «Μακεδονία» για τη γειτονική χώρα. Συμφωνεί ότι η επίσημη ονομασία είναι «Βόρεια Μακεδονία» και δεν έχει πρόβλημα να χρησιμοποιήσει και αυτόν, αλλά ούτε και τον άλλον όρο. Τονίζει ότι σέβεται τις ευαισθησίες των Ελλήνων, προφανώς δεν υπάρχει πρόθεση για πολιτικό σχόλιο.

Όταν η κουβέντα έρχεται στην Ελλάδα, ο Αντρέι Κοβάτσεφ τονίζει ότι θεωρεί την ελληνοβουλγαρική προσέγγιση υπόδειγμα συνεννόησης στην πολύπαθη περιοχή των Βαλκανίων. «Η κοινή ιστορία Ελλήνων και Βουλγάρων είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα», σημειώνει. «Στο παρελθόν ήμασταν εχθροί. Πολεμήσαμε μεταξύ μας. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είχε ισοπεδώσει το 'Κούκους' για τους Βούλγαρους, το σημερινό Κιλκίς. Γνωρίζουμε την ιστορία, αλλά σήμερα είμαστε φίλοι και εταίροι στην ΕΕ. Αυτό προτείνουμε και εμείς στη Βόρεια Μακεδονία».

Γιάννης Παπαδημητρίου, Στρασβούργο