Η Σύμβαση για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας, γνωστή και ως Σύμβαση για τις Γενοκτονίες, αποτελεί ένα από τα πολλά κείμενα του διεθνούς δικαίου που θεσπίστηκαν έπειτα από το Ολοκαύτωμα, τη μεγαλύτερη γενοκτονία του 20ού αιώνα. Όμως έκτοτε έχουν γίνει και άλλα εγκλήματα πολέμου μεγάλης κλίμακας ανά τον κόσμο.

Μεταξύ των 150 κρατών που έχουν προσχωρήσει στη Σύμβαση είναι και η Γερμανία, όπως και το Ισραήλ. Τα συμβαλλόμενα κράτη δεσμεύονται έτσι να τηρούν τα προβλεπόμενα στη Σύμβαση – αλλά διατηρούν και το δικαίωμα να κατηγορήσουν επισήμως ένα άλλο κράτος που παραβιάζει τις υποχρεώσεις του.

Αυτό έκανε και η Νικαράγουα, που έχει και αυτή υπογράψει τη Σύμβαση. Την 1η Μαρτίου το μικρό αυτό κράτος της Κεντρικής Αμερικής προσέφυγε εναντίον της Γερμανίας ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ) υποστηρίζοντας ότι μέσω της στήριξης και προμήθειας πολεμικού υλικού προς το Ισραήλ, «απέτυχε να εκπληρώσει την υποχρέωσή της προς αποτροπή της γενοκτονίας που τελείται εναντίον των Παλαιστινίων», ως εκ τούτου «συμβάλλοντας στη διάπραξη γενοκτονίας κατά παράβαση της Σύμβασης» και άλλων κειμένων του διεθνούς δικαίου.

Ο ορισμός της «γενοκτονίας»

Από την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, το Ισραήλ επιτίθεται στη Λωρίδα της Γάζας. Περισσότεροι από 32.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί, με τον ΟΗΕ και διάφορες οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων να κατηγορούν το Ισραήλ πως επιτίθεται αδιακρίτως εναντίον αμάχων – ακόμη και στενοί σύμμαχοι του Ισραήλ, όπως οι ΗΠΑ, έχουν παραδεχτεί πως οι απώλειες αμάχων είναι δυσανάλογα πολλές.

Σε απόφασή του τον Ιανουάριο επί προσφυγής της Νοτίου Αφρικής εναντίον του Ισραήλ το ΔΔΧ έκρινε πως «τουλάχιστον ορισμένες» από τις ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα «φαίνεται να εμπίπτουν στις διατάξεις της Σύμβασης για τις Γενοκτονίες», με το Δικαστήριο να καλεί το Ισραήλ λίγες εβδομάδες αργότερα να καταθέσει έκθεση «σχετικά με το πώς εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του προς το διεθνές δίκαιο».

Η Γερμανία έχει ταχθεί στο πλευρό του Ισραήλ και όσον αφορά την απόρριψη των κατηγοριών – και άρα της άρνησης οποιουδήποτε λάθους.

«Σεβόμαστε το ΔΔΧ και θα συμμετάσχουμε φυσικά στη διαδικασία υπερασπιζόμενοι τη θέση μας», δήλωσε ο Κρίστιαν Βάγκνερ, εκπρόσωπος του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών. «Ξεκαθαρίζουμε όμως πως εννοείται ότι απορρίπτουμε τις κατηγορίες της Νικαράγουας εις βάρος μας».

Τα εμπόδια στην προσφυγή της Νικαράγουας

Η προσφυγή της Νικαράγουας σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με αυτήν της Νοτίου Αφρικής. Και πιθανότατα θα πρέπει να κριθεί το κατά πόσον η απόφαση του Ιανουαρίου θεμελιώνει ορισμένες υποχρεώσεις για τρίτα κράτη, όπως τη Γερμανία.

«Τέτοια ζητήματα έχουν μία σημαντική δόση ασάφειας. Στην υπόθεση της Νικαράγουας πάντως υπάρχουν σημαντικά εμπόδια», δηλώνει στην DW ο Μάικλ Μπέκερ, επίκουρος καθηγητής διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου στο Trinity College του Δουβλίνου. Εξάλλου, η Νικαράγουα κατηγορεί το Ισραήλ για γενοκτονία, χωρίς αυτό να εμπλέκεται άμεσα ως διάδικος στην υπόθεση. Εξ ου και για να προκύψει μία απόφαση εις βάρος της Γερμανίας, η Νικαράγουα θα πρέπει «να αποδείξει πως ορισμένες υποχρεώσεις της Γερμανίας δεν εξαρτώνται από το εάν το Ισραήλ έχει παραβιάσει το διεθνές δίκαιο, αλλά ενεργοποιούνται απλώς από την ύπαρξη σοβαρού ρίσκου», προσθέτει ο Μπέκερ.

Ταυτοχρόνως, η Νικαράγουα έχει μικρότερη αξιοπιστία από τη Νότιο Αφρική – μεταξύ άλλων κατατάσσεται στα «αυταρχικά καθεστώτα» βάσει του δείκτη δημοκρατικότητας του Economist Intelligence Unit, μία μόλις θέση πάνω από τη Ρωσία. Όπως αναφέρει στην DW η Σοφία Χόφμαν, ειδική στις διεθνείς σχέσεις από το Πανεπιστήμιο της Ερφούρτης, αν και η Νικαράγουα «είναι προφανώς μία δικτατορία», «οι κανόνες ισχύουν για όλες τις χώρες» και η Γερμανία ενεργεί «κατά κάποιο τρόπο πολύ υποκριτικά, υποστηρίζοντας αφ’ ενός το διεθνές δίκαιο, για παράδειγμα στην περίπτωση της Ουκρανίας, αλλά κάνοντας αφ’ ετέρου και τα στραβά μάτια όταν πρόκειται για σημαντικούς πολιτικούς της συμμάχους».

Γιατί εναντίον της Γερμανίας;

Η Γερμανία δεν είναι ο μοναδικός σύμμαχος του Ισραήλ, αλλά είναι ένας από τους ισχυρότερους, προμηθεύοντας τα περισσότερα όπλα στο Ισραήλ από κάθε όλη χώρα πλην των ΗΠΑ μεταξύ 2019 και 2023. Μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου η γερμανική κυβέρνηση ενέκρινε κι άλλες αποστολές όπλων.

Προτού καταθέσει την προσφυγή της η Νικαράγουα είχε στείλει διπλωματικές διακοινώσεις σε διάφορες δυτικές χώρες, μεταξύ αυτών και στη Γερμανία, που υποστηρίζουν το Ισραήλ ή είχαν διακόψει τη χρηματοδότηση της UNRWA, την υπηρεσία του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες, εξαιτίας των – όχι και τόσο τεκμηριωμένων – ισχυρισμών του Ισραήλ πως μέλη της UNRWA ενεπλάκησαν στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου.

Οι διπλωματικές αυτές ενέργειες είχαν ενδεχομένως κάποιον αντίκτυπο, μιας και ορισμένα από τα κράτη αυτά σταμάτησαν τις πωλήσεις όπλων ή ξεκίνησαν και πάλι να στέλνουν χρήματα ενόψει και της επιδείνωσης των συνθηκών στη Γάζα. Η Γερμανία ωστόσο δεν αναθεώρησε τη στάση της. Μόλις προσφάτως αποφάσισε τη συνέχιση της χρηματοδότησης της UNRWA, χωρίς όμως συμμετοχή στην αποστολή βοήθειας προς τη Γάζα, εν αναμονή της έρευνας σχετικά με τους ισχυρισμούς του Ισραήλ.

Το υπαρξιακό αδιέξοδο της Γερμανίας

Το ΔΔΧ δεν έχει τα μέσα για να επιβάλει τις αποφάσεις του – αλλά μπορεί να ενισχύσει την πολιτική ή κοινωνική πίεση προς μια κυβέρνηση. Όποιες και αν είναι οι απτές συνέπειες, η Γερμανία βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα υπαρξιακό αδιέξοδο. Η μεταπολεμική ταυτότητά της εδράζεται στην υποστήριξη των οικουμενικών αξιών του διεθνούς δικαίου που διαμορφώθηκαν σε μεγάλο βαθμό ως συνέπεια των ιστορικών εγκλημάτων που διέπραξε η ίδια η Γερμανία – και για τα οποία η χώρα επιδιώκει να επανορθώσει μέσω της στήριξής της προς το Ισραήλ, παρ’ ότι αυτό αποξενώνεται όλο και περισσότερο από πολλούς Εβραίους ανά την υφήλιο.

Η στήριξη του Ισραήλ αποτελεί μία από τις κρατικές επιταγές (Staatsräson) της Γερμανίας που θέτουν ορισμένες κρατικές πολιτικές στο απυρόβλητο. Εν προκειμένω δε η γερμανική στάση δημιουργεί και μία σύγχυση μεταξύ του ισραηλινού κράτους και του εβραϊκού λαού – κάτι που ενδέχεται να είναι και αντισημιτικό, σύμφωνα με τον αμφιλεγόμενο ορισμό της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (IHRA) που χρησιμοποιεί και η Γερμανία σε διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης.

Το ΔΔΧ έχει ορίσει δύο ημερομηνίες ακρόασης για την υπόθεση, στις 8 και 9 Απριλίου, κατά τις οποίες η Νικαράγουα και η Γερμανία θα έχουν από μία ημέρα για την προφορική παρουσίαση των επιχειρημάτων τους. Η απόφαση αναμένεται μέσα στις επόμενες εβδομάδες.

«Το διεθνές δίκαιο θα μπορούσε να επωφεληθεί από το να αποσαφηνιστούν οι ενέργειες που πρέπει να λάβει ένα κράτος για να τηρήσει τις υποχρεώσεις του», παρατηρεί ο καθηγητής Μπέκερ. «Οι ισχυρισμοί της Νικαράγουας εναντίον της Γερμανίας αποτελούν μία συγκεκριμένη υπόθεση που προσφέρεται για την εξέταση τέτοιων ζητημάτων».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς