Οι 100 πόλεις του κόσμου με τη μεγαλύτερη ρύπανση βρίσκονται όλες στην Ασία. Τον Νοέμβριο του 2024 η ατμοσφαιρική ρύπανση στις μεγαλύτερες πόλεις της Ινδίας, όπως στο Νέο Δελχί αλλά και σε περιοχές του Πακιστάν ήταν πολύ έντονη, με αποτέλεσμα οι τοπικές αρχές να παροτρύνουν τους κατοίκους να μείνουν στα σπίτια τους.

Η ατμοσφαιρική ρύπανση πάντως είναι… πανταχού παρούσα και είμαστε εκτεθειμένοι σε αυτήν είτε περπατάμε στους δρόμους μίας πόλης γεμάτης με εργοστάσια είτε έχουμε κολλήσει σε μποτιλιάρισμα είτε πάλι βρισκόμαστε σε μία αγροτική περιοχή, όπου οι κάτοικοι ανάβουν φωτιά στο τζάκι για να ζεσταθούν.

Έτσι, για πολλούς ανθρώπους στις περιοχές με τη μεγαλύτερη ρύπανση είναι δύσκολο να αποφύγουν τον μολυσμένο αέρα.

Γιατί είναι επικίνδυνο το «νέφος»;

Το «φωτοχημικό νέφος», όπως λέγεται το ομιχλώδες νέφος που σχηματίζεται πάνω από μεγαλουπόλεις εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, προκύπτει όταν τοξικές χημικές ουσίες στο επίπεδο του εδάφους αλληλοεπιδρούν με την ηλιακή ακτινοβολία. Και είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνο, επειδή οι άνθρωποι δεν μπορούν να μην το εισπνέουν.

Οι διαδικασίες καύσης – από ένα εργοστάσιο, τη μηχανή ενός αυτοκινήτου ή από οπουδήποτε αλλού – απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα τοξικά αέρια. Στην ατμόσφαιρα διαχέονται έτσι και μικροσκοπικά σωματίδια, τα οποία καταλήγουν στους πνεύμονές μας, απορροφώνται από το αίμα μας και μπορεί να μας προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας μακροπρόθεσμα.

Η έκθεση για μικρό χρονικό διάστημα μπορεί να επιδεινώσει υπάρχουσες παθήσεις, όπως το άσθμα και άλλα αναπνευστικά προβλήματα και μολύνσεις, βλάπτοντας τη λειτουργία των πνευμόνων. Η μακροπρόθεσμη έκθεση μπορεί από την άλλη πλευρά να προκαλέσει χρόνιες ασθένειες, από καρκίνο μέχρι εγκεφαλικά και καρδιακά επεισόδια.

Μάλιστα, η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση είναι επικίνδυνη για όλους τους ενήλικες ανεξαρτήτως ηλικίας – αν και τα παιδιά και οι άνω των 65 ετών κινδυνεύουν ακόμη περισσότερο.

Μία έρευνα του περασμένου Μαΐου σε περιοχές με χαμηλότερες εκπομπές αερίων στη Γερμανία διαπίστωσε πως τα παιδιά που ανέπνεαν καθαρό αέρα από τη σύλληψή τους έως και τη συμπλήρωση ενός έτους ζωής είχαν λιγότερες πιθανότητες να χρειαστούν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής τους.

«Η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση σε τόσο μικρή ηλικία μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη ζωή των παιδιών», δηλώνει η ερευνήτρια Χάνα Κλάουμπερ.

Προηγούμενες έρευνες είχαν καταδείξει επίσης πως τα παιδιά που είναι περισσότερο εκτεθειμένα κατά τα πρώτα βήματα της ζωής τους τείνουν να έχουν χειρότερη απόδοση στο σχολείο, να μην τα πηγαίνουν τόσο καλά στα διαγωνίσματα και συνολικά να καταλήγουν ακόμη και να έχουν χαμηλότερες απολαβές ως ενήλικες.

«Έχουμε διαπιστώσει σε πολλές έρευνες πως δεν υπάρχει ασφαλές επίπεδο ατμοσφαιρικών ρύπων», δηλώνει η Κλάουμπερ στην DW. «Έτσι, οποιαδήποτε αύξηση των σωματιδίων οδηγεί σε σοβαρές επιπτώσεις για την υγεία του ανθρώπου».

Η ποιότητα του αέρα σε μία περιοχή μετριέται μέσω μιας ειδικής διαδικασίας αξιολόγησης, η οποία συχνά παρουσιάζει ορισμένες διαφορές από χώρα σε χώρα, μιας και τα κριτήρια καθορίζονται συνήθως από τις εθνικές κυβερνήσεις. Υπάρχουν βέβαια και αρκετές χώρες που ακολουθούν απλώς πιστά τα κριτήρια που θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

Μπορούμε να προστατευτούμε από το νέφος;

Όσοι βρίσκονται σε περιοχές με έντονο φωτοχημικό νέφος δεν μπορούν να κάνουν και πολλά για να προστατευτούν εντελώς από τις επιπτώσεις του.

Σε ορισμένες πόλεις με έντονη ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως το Νέο Δελχί, οι ίδιες οι τοπικές αρχές είναι αυτές που συχνά θέτουν περιορισμούς στις δραστηριότητες των πολιτών – κλείνοντας για παράδειγμα τα σχολεία, περιορίζοντας τον αριθμό των οχημάτων που επιτρέπεται να κυκλοφορούν ή απαγορεύοντας τις εξωτερικές εργασίες – ή παροτρύνουν απλώς τους πολίτες να αποφεύγουν την έκθεση στη ρύπανση όσο μπορούν.

Σύμφωνα πάντως με τον Ρατζίμπ Ντασγκούμπτα, καθηγητή δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο Jawaharlal Nehru στο Νέο Δελχί, τέτοιου είδους περιορισμοί αποτελούν μονάχα προσωρινές λύσεις.

«Δεν είναι ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζεται με προσωπικές παρεμβάσεις ή περιορισμούς για τους πολίτες. Χρειάζονται μεγάλης κλίμακας δράσεις με πρωτοβουλία του κράτους, οι οποίες θα περιλαμβάνουν πολλούς τομείς της κοινωνίας», δηλώνει ο καθηγητής στην DW.

Παγκοσμίως γίνονται πράγματι ορισμένες τέτοιες προσπάθειες σε επίπεδο κυβερνήσεων. Η ΕΕ συμφώνησε τον Ιούνιο σε νέα στάνταρ αναφορικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση, ενώ αντίστοιχες προσπάθειες γίνονται και στην Ασία, ιδίως στις περιοχές που αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα προβλήματα, όπως στο Πεκίνο.

Το 2013 οι αρχές του Πεκίνου κατέληξαν σε ένα πλάνο, για να κάνουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς της πόλης ηλεκτροκίνητα. Με τον τρόπο αυτόν μειώθηκε σημαντικά το νέφος και η ρύπανση στην πόλη. Παρ’ όλα αυτά όμως τα επίπεδα ρύπανσης εξακολουθούν να υπερβαίνουν τις κυβερνητικές και παγκόσμιες προδιαγραφές για την ποιότητα του αέρα. Η Ινδία έχει λάβει επίσης παρόμοια μέτρα.

Ο Ντασγκούμπτα πάντως επικρίνει ανοιχτά τις κυβερνήσεις, υποστηρίζοντας πως δεν έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος: «Τα κράτη δεν φαίνεται να είναι σε θέση να ενεργήσουν. Και αυτό δεν οφείλεται σε έλλειψη χρημάτων, αλλά στην απουσία βούλησης».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς