Ακριβή στοιχεία για την παράτυπη μετανάστευση προς την ΕΕ δεν υπάρχουν και αυτό είναι λογικό, καθώς οι «απελπισμένοι της θάλασσας» δεν καταγράφονται επισήμως κατά την αναχώρησή τους. Πάντως η Europol εκτιμά ότι το 90% όσων φτάνουν στην Ευρώπη έχει εμπιστευθεί τους παράνομους διακινητές, τουλάχιστον για ένα κομμάτι της διαδρομής του. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, το 2021 περίπου 281 εκατομμύρια άνθρωποι είχαν επιχειρήσει να μεταναστεύσουν. Πρόκειται για το 3,6% του παγκόσμιου πληθυσμού.  

Η Λουτσία Μπερντ, συνεργάτις της ελβετικής ΜΚΟ Global Initiative Against Transnational Organized Crime, κάνει έναν διαχωρισμό ανάμεσα στη «διακίνηση», που γίνεται με πλήρη συναίνεση του μετανάστη και το «λαθρεμπόριο», που πραγματοποιείται παρά τη θέλησή του και επισημαίνει ότι πολλές φορές «οι μετανάστες γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης στη διάρκεια του διαδρομής κι έτσι μπορεί η 'διακίνηση' να εξελίσσεται σε 'λαθρεμπόριο'...». Παραδέχεται όμως ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι μετανάστες επιτυγχάνουν τον στόχο τους με τη βοήθεια των διακινητών.

Οι τιμές ποικίλλουν. Για παράδειγμα η διαδρομή από τον Νίγηρα στη νότια Λιβύη (μακριά ακόμη από τις ακτές της Μεσογείου) εκτιμάται ότι στοιχίζει από 380 έως 450 ευρώ, ενώ το πέρασμα με λέμβο στη Μ.Βρετανία μέσω της Μάγχης τιμολογείται γύρω στα 3.000 ευρώ. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι οι διακινητές κάνουν ακόμη και «εκπτώσεις», για παράδειγμα όταν προσέρχονται περισσότερα άτομα ή όταν ο καιρός δεν είναι ευνοϊκός, άρα το ταξίδι θεωρείται πιο επικίνδυνο...  

Πώς λειτουργούν οι διακινητές;

Πάνω απ' όλα οι διακινητές είναι καλά δικτυωμένοι. Διαθέτουν τοπικούς συνεργάτες, οι οποίοι διαφημίζουν τις «υπηρεσίες» τους ακόμη και σε μακρινά χωριά, άλλους συνεργάτες που φροντίζουν να συγκεντρώσουν τους μετανάστες στο πλησιέστερο σημείο αναχώρησης και επιπλέον συνεργάτες που έχουν ειδικευθεί στην πλαστογραφία ταξιδιωτικών εγγράφων.

Όπως επισημαίνει η Νάντια Χάρντμαν, ερευνήτρια της ΜΚΟ Human Rights Watch, «οι διακινητές ευδοκιμούν σε συγκεκριμένες συγκυρίες, όταν δεν υπάρχει μία νόμιμη και ασφαλής οδός μετανάστευσης. Όταν ο άλλος βλέπει ότι δεν έχει τη δυνατότητα να ζήσει με αξιοπρέπεια, μπορεί να επιλέξει ακόμη και το επικίνδυνο δρομολόγιο. Δουλεύω πολύ με μετανάστες από την Αιθιοπία, που προσπαθούν να ξεφύγουν από εμφύλιες διενέξεις και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δκιαιωμάτων. Από τη στιγμή που δεν υπάρχει ασφαλής τρόπος για να εγκαταλείψουν τη χώρα, θα σκεφτούν να επιλέξουν ακόμη και ένα δρομολόγιο επικίνδυνο ή αβέβαιο, για παράδειγμα μέσω Σαουδικής Αραβίας ή άλλων χωρών του Περσικού Κόλπου».

Μπορεί οι διακινητές να χαρακτηρίζονται «εγκληματίες» σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ, αλλά ο Σάμι Χαμντί, διευθυντής του κέντρου γεωπολιτικών αναλύσεων The International Interest, με έδρα το Λονδίνο, υπενθυμίζει και την άλλη όψη του νομίσματος: «Ιδιαίτερα στην Τυνησία και τη Λιβύη τα δίκτυα των διακινητών λειτουργούν σε ένα περιβάλλον φιλικό προς τη μετανάστευση, με κατανόηση για τα κίνητρά της. Αυτός είναι και ο λόγος που έχουν τόση επιτυχία». Ο Χαμντί αναφέρει ότι έχει συναντήσει και ο ίδιος οικογένειες σε βορειοαφρικανικές χώρες, που βοηθούν όσο μπορούν κάποια μέλη τους να επιχειρήσουν το επικίνδυνο πέρασμα προς την Ευρώπη. 

«Πραγματικά οι διακινητές προσφέρουν ένα είδος λύσης γι' αυτούς τους ανθρώπους, που αισθάνονται ότι δεν έχουν άλλη επιλογή», τονίζει η Νάντια Χάρντμαν. «Είναι αναξιοπρεπές, είναι επικίνδυνο, αλλά επαναλαμβάνω, το είδος ευδοκιμεί όταν δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση. Όταν είσαι απελπισμένος, θα προσπαθήσεις να εκμεταλλευθείς κάθε δυνατότητα για να φύγεις». Και όλα αυτά ενώ το άρθρο 14 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προβλέπει, εν είδει διακήρυξης, ότι «κάθε άτομο έχει το δικαίωμα λόγω διωγμών να ζητά άσυλο και να του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες».

Τεράστια αύξηση στον αριθμό των προσφύγων

Ο Γιαν Έγκελαντ, γενικός γραμματέας του Νορβηγικού Συμβουλίου Προσφύγων, παρατηρεί ότι στους διακινητές καταφεύγουν άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές τάξεις και ολόκληρες οικογένειες, με τους άνδρες να είναι κάπως περισσότεροι από τις γυναίκες. Άλλωστε, επισημαίνει, ακόμη και πριν οι μετανάστες επιβιβαστούν στις λέμβους, είναι ήδη εξαντλητική η διαδρομή από το Αφγανιστάν ή από την Υεμένη μέχρι τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου.  Λέει επίσης ότι «υπάρχει μία τρομακτική, μία εκθετική αύξηση στους αριθμούς των αιτούντων άσυλο, των προσφύγων, των εκτοπισμένων. Υπάρχει μία αίσθηση διάλυσης σε περισσότερες από 30 χώρες που υποφέρουν από εμφύλιες συρράξεις και επιπλέον έχουμε την κλιματική αλλαγή, που τώρα εκδηλώνεται και που αναγκάζει δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τον τόπο τους».

«Οι διακινητές είναι αδίστακτοι και λειτουργούν σαν επιχειρηματίες που βγάζουν κέρδος από την απελπισία των άλλων», λέει ο Γιαν Έγκελαντ. «Αυτό συμβαίνει όσο δεν υπάρχει μία νόμιμη δυνατότητα για να έρθουν οι μετανάστες στην Ευρώπη ή για να περάσουν, για παράδειγμα, από την Κεντρική Αμερική στις ΗΠΑ. Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα αναζητούν άλλες λύσεις και πάντα θα υπάρχουν εκείνοι που θα προσπαθούν να βγάλουν κέρδος από όλα αυτά...»

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου