Είναι το μεγάλο μυστικό. Κανείς δεν ξέρει πόσα παράνομα όπλα κρύβουν στα σπίτια τους οι Σέρβοι. Ακόμη και οι αρχές διαθέτουν ασαφείς αριθμούς κάνοντας λόγο για 200.000 με 900.000 όπλα, ωστόσο εμπειρογνώμονες υπολογίζουν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ υψηλότερος. Πρόκειται για όλα τα είδη όπλων, μικρών και μεγάλων. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν ένα εκατομμύριο νόμιμα όπλα για κυνήγι ή για αθλητικούς σκοπούς και άλλο ένα εκατομμύριο που βρίσκονται στην κατοχή του στρατού και της αστυνομίας. Ο διαδικτυακός τόπος gungpolicy.org δίνει πριν από τη Σερβία μόνο τις ΗΠΑ ως τη χώρα με τα περισσότερα κατά κεφαλή όπλα.

«Παραδοσιακή η εξοικείωση με τα όπλα»

Τα περισσότερα από αυτά τα όπλα προέρχονται από τους αιματηρούς πολέμους της δεκαετίας του '90, όταν διαλύθηκε η Γιουγκοσλαβία. Ακόμη και ο στρατός δεν έκανε τον κόπο να διαχειριστεί όπως έπρεπε τον πολεμικό εξοπλισμό του. Όταν ξέσπασε η βία, οπλίστηκαν πολεμοχαρείς και μισθοφόροι που δεν έκαναν ερωτήσεις για την προέλευση των όπλων που τους δίνονταν. Σχεδόν 4 εκατομμύρια παράνομα όπλα παρέμειναν σε κυκλοφορία στις 7 χώρες που προέκυψαν από την πρώην Γιουγκοσλαβία, τα περισσότερα στη Σερβία. «Εδώ επικρατεί μια παραδοσιακή εξοικείωση με τα όπλα», λέει ο Πέντραγκ Πέτροβιτς, από το Κέντρο Πολιτικής Ασφάλειας του Βελιγραδίου. «Το βλέπει κανείς στις γιορτές, όπου ο κόσμος πυροβολεί στον αέρα. Τα όπλα συνεχίζουν να αποτελούν σύμβολο γοήτρου, χαρακτηριστικό δύναμης. Η αστάθεια στην περιοχή έχει πυροδοτήσει το συναίσθημα της αναγκαιότητας για αυτοπροστασία.»

Μια άλλη ΜΚΟ του Βελιγραδίου, το Ερευνητικό Κέντρο Δημόσιας Πολιτικής, έχει αποτυπώσει σε δημοσκοπήσεις ότι το 70% των Σέρβων αισθάνεται ασφάλεια στη χώρα του, όχι όμως γιατί εμπιστεύεται τους θεσμούς ή τις δυνάμεις ασφαλείας, αλλά τους γείτονες τους φίλους και φυσικά τον εαυτό τους. «Φυσικά θα πρέπει να έχουμε όπλα, είναι κρίμα που δεν έχουμε περισσότερα, θέλετε να μείνει άοπλος και αδύναμος ένας λαός για να τον κάνουν ότι θέλουν;» αναρωτήθηκε κάποιος αναγνώστης στο Facebook της σερβικής εκπομπής της DW. Όμως οι ειδήσεις μιλούν μιαν άλλη γλώσσα και στον κίτρινο τύπο πρέπει να ψάξει πολύ κανείς για να διαβάσει για περιπτώσεις πολιτών που κατάφεραν να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους ή να αποτρέψουν εγκλήματα. Αντίθετα διαβάζει για περιπτώσεις ανθρώπων που σε κατάσταση αμόκ σκορπούν τον θάνατο.

Παλιά Zastava στο Ιράκ

Με βάση αυτά τα ρεπορτάζ το Ερευνητικό Κέντρο Δημόσιας Πολιτικής μελέτησε 400 περιπτώσεις χρήσης όπλων στη Σερβία. Σε 120 από αυτές έγινε παράνομη χρήση όπλων, 6 φορές περισσότερο από τη νόμιμη χρήση. Σε άλλες περιπτώσεις οι ερευνητές δεν μπόρεσαν να διακρίνουν αν ο δράστης είχε άδεια οπλοφορίας. «Η κατοχή όπλου δεν είναι το πρόβλημα, αλλά η χρήση του στην καθημερινότητα για ξεκαθάρισμα διαφορών», υπογραμμίζει ο Πρέντραγκ Πέτροβιτς. Στη μαύρη αγορά είναι πολύ εύκολο να βρει κανείς όπλα. Στις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι χρησιμοποιήθηκαν πολλά παλιά όπλα Μ72 από τη σερβική κατασκευάστρια εταιρεία Ζastava. Τέτοια όπλα χρησιμοποιούνται στη Συρία και στο Ιράκ, όπως βλέπουμε σε φωτογραφίες, και έχουν πέσει στα χέρια τζιχαντιστών αναρτών ή ελεύθερων σκοπευτών.

Από το 1992 έχουν ληφθεί  συνολικά επτά πρωτοβουλίες για τη νομιμοποίηση των όπλων. Η πολιτεία προσφέρει ευνοϊκούς όρους: όποιος θέλει μπορεί να παραδώσει το όπλο του χωρίς να ρωτηθεί για την προέλευσή του. Η επιτυχία ήταν περιορισμένη, συνολικά επεστράφησαν ή νομιμοποιήθηκαν 100.000 παράνομα όπλα, τα 83.000 εξ αυτών το 2003. Ήταν η χρόνια της δολοφονίας του πρωθυπουργού Ζόραν Τζίντζιτς. Τότε η αστυνομία είχε ξεκινήσει μια μεγάλη επιχείρηση εναντίον του οργανωμένου εγκλήματος.

Νεμάνια Ρούγεβιτς/ Ειρήνη Αναστασοπούλου