Συγκομιδή των καρπών του καφέ στην επαρχία Μίνας Ζεράις, τη δεύτερη σε πληθυσμό πολιτεία της Βραζιλίας. Ο καφές αποτελεί εθνικό προϊόν στη Βραζιλία, αλλά και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Από μακριά οι φυτείες προσφέρουν μία ειδυλλιακή εικόνα, αλλά η καλλιέργεια και η συγκομιδή θεωρείται εξαιρετικά επίπονη διαδικασία. Στο Μίνας Ζεράις γίνεται με γυμνά χέρια.

Ο Ιβάν είναι ένας από τους εργάτες που απασχολούνται στη φυτεία. Δεν φοράει γάντια, τα χέρια του είναι γεμάτα γρατσουνιές και σημάδια. Ο ίδιος λέει ότι αναγκάζεται να πληρώσει τους εργοδότες του για τη διαμονή του στη φυτεία, για το φαγητό του, αλλά και για τα εργαλεία της δουλειάς, ακόμη και για τις μπότες, που είναι απαραίτητες για να προστατευθεί από δαγκώματα φιδιών. «Μας έχουν κάνει σκλάβους», λέει. «Δουλεύω και πληρώνω κι από πάνω. Λεφτά δεν περισσεύουν ούτε για φαγητό...»

«Υπολείμματα» σκλαβιάς στις φυτείες;

Μέχρι τον 19ο αιώνα η παραγωγή του καφέ στη Βραζιλία βασιζόταν αποκλειστικά στη δουλεία. Υπάρχουν και σήμερα αξιόπιστες ενδείξεις ότι σε πολλές περιπτώσεις οι συνθήκες εργασίας θυμίζουν δουλοπαροικία. Οι αρχές από την πλευρά τους επισημαίνουν ότι μόνο το 2023 κατάφεραν να «απελευθερώσουν» από τα δεσμά της δουλείας 918 ανθρώπους. Πρόκειται για αριθμό-ρεκόρ. Κριτική δέχθηκε και η γερμανική BASF, όταν έγινε γνωστό τον περασμένο Μάρτιο ότι 85 άνθρωποι εργάζονταν σε απάνθρωπες συνθήκες για εταιρεία-υπεργολάβο του γερμανικού ομίλου. Τώρα η BASF υπόσχεται να καταβάλει αποζημιώσεις.

Ο Μαρσέλο Κάμπος εργάζεται για την ελεγκτική αρχή της πολιτείας Μίνας Ζεράις και κάθε τόσο πραγματοποιεί αιφνιδιαστικούς ελέγχους στις φυτείες. Συνοδευόμενος από τον ανταποκριτή της γερμανικής τηλεόρασης (ARD) πλησιάζει σε μία ακόμη φυτεία. Στους ελέγχους συνοδεύεται όμως και από άνδρες της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας. «Είναι απαραίτητη η αστυνομική συνοδεία», λέει. «Σε μερικές περιπτώσεις οι ιδιοκτήτες της φυτείας αντιδρούν βίαια, γιατί μπορεί να προκύψουν επιβαρυντικά στοιχεία εναντίον τους».

Ο Μαρσέλο Κάμπος βλέπει τους σάκους με τους καρπούς του καφέ να έχουν αφεθεί στο έδαφος. Πουθενά δεν υπάρχει άνθρωπος. Πολλές φορές οι εργάτες κρύβονται. Δεν φοβούνται τους ελεγκτές, αλλά τους εργοδότες. Ξαφνικά δύο αστυνομικοί εντοπίζουν έναν από τους εργάτες, τρέχουν πίσω του και τον ακινητοποιούν. Τους λέει ότι απλώς «έκανε μια βόλτα» στην περιοχή.

Φόβος για το αύριο

Εμφανίζεται όμως ένας άλλος εργάτης, που βρίσκει το θάρρος να μιλήσει, έστω και για λίγο. «Μόνο φτωχοί άνθρωποι δουλεύουν εδώ και κανείς δεν τους νοιάζεται», λέει. «Αν πήγαινα στα δικαστήρια, δεν θα έβρισκα ποτέ πια δουλειά. Θα με αντιμετώπιζαν σαν να έχω κάνει κλοπές ή και χειρότερα πράγματα ακόμα...»

Η Βραζιλία είναι σήμερα ο μεγαλύτερος παραγωγός καφέ σε όλον τον κόσμο. Το «εθνικό προϊόν» υπόσχεται μεγάλα κέρδη. Φαίνεται ότι κάποιοι προσπαθούν να τα μεγιστοποιήσουν με την απόλυτη εκμετάλλευση των εργαζομένων στις φυτείες. Ο Μαρσέλο Κάμπος υπενθυμίζει ότι «πριν από 100 χρόνια οι εργάτες εδώ ήταν σκλάβοι, ήταν εμπόρευμα, τους αντιμετώπιζαν σαν αντικείμενο. Με προϊστορία τριών αιώνων σκλαβιάς έχει αναπτυχθεί μία πατριαρχική νοοτροπία, που δύσκολα σέβεται τα δικαιώματα των εργαζομένων...»

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου