Καλοκαίρι του 2017. Μεγάλες δασικές εκτάσεις παραδίδονται στις φλόγες, διακόσια χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Λισαβόνας. Ολόκληροι οικισμοί καταστρέφονται. Κάποιοι προσπαθούν να διαφύγουν με το αυτοκίνητό τους, κορμοί δέντρων κλείνουν τους δρόμους, η φωτιά εξαπλώνεται παντού. 65 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εκείνο το τρομακτικό καλοκαίρι, ενώ άλλοι 200 υπέστησαν εγκαύματα ή άλλα τραύματα. Οι εικόνες έχουν στοιχειώσει την 20χρονη Καταρίνα. Η ίδια πιστεύει ότι η καταστροφική πυρκαγιά οφείλεται στο κύμα καύσωνα που είχε πλήξει την περιοχή.

«Τα πάντα γέμισαν καπνούς» λέει η Καταρίνα σε ρεπορτάζ της γερμανικής τηλεόρασης (ARD). «Το σχολείο μας έκλεισε, όλοι κλειστήκαμε στο σπίτι, αλλά οι φλόγες έφτασαν μέχρι την πόρτα μας. Πολύς κόσμος παρουσίασε αναπνευστικά, αλλά και ψυχολογικά προβλήματα. Σκεφτήκαμε ότι κάτι πρέπει να κάνουμε για να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή και εκεί μας ήρθε η ιδέα να πάρουμε πρωτοβουλία…»

Μία ασυνήθιστη νομική περιπέτεια

Η πρωτοβουλία είναι, αν μη τι άλλο, πρωτότυπη. Μαζί με άλλους πέντε φίλους της, ηλικίας από 8 έως 21 ετών σήμερα, η μαθήτρια από την Πορτογαλία αποφάσισε να προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο εναντίον 33 χωρών, οι οποίες, όπως υποστηρίζει, αδρανούν και δεν λαμβάνουν τα ενδεδειγμένα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, παρά τις διακηρύξεις περί του αντιθέτου. Η προσφυγή κατατέθηκε το φθινόπωρο του 2020 σε συνεργασία με μία δικηγόρο από την Πορτογαλία, αλλά και τη ΜΚΟ Global Legal Action Network, με έδρα τη Μ.Βρετανία και την Ιρλανδία, η οποία αγωνίζεται για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλον τον κόσμο. Μία διεθνής καμπάνια crowdfunding χρηματοδοτεί τις νομικές ενέργειες των νεαρών από την Πορτογαλία. Ο δικηγόρος Μαρκ Γουίλερς περιγράφει το νομικό πλαίσιο ως εξής: «Η κλιματική αλλαγή απειλεί θεμελιώδη δικαιώματα των εναγόντων, τα οποία προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Συγκεκριμένα, πρόκειται για το δικαίωμα στη ζωή (άρθρο 2), το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής (άρθρο 8) και την απαγόρευση των διακρίσεων (άρθρο 14)».

Με την υπόθεση ασχολούνται ήδη 14 εισαγγελείς. Επισημαίνουν ότι παρόμοια προσφυγή δεν έχει κατατεθεί ποτέ στο παρελθόν. Αυτό που ζητούν οι δικηγόροι των ΜΚΟ από τους «33» είναι να υλοποιήσουν τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από τη Συνθήκη των Παρισίων για το Κλίμα. Για την ΕΕ το ζητούμενο είναι να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στα επόμενα δέκα χρόνια όχι κατά 55%, όπως έχει εξαγγείλει, αλλά κατά 65%. Ο δικηγόρος Τζέρυ Λίστον, που επίσης συμμετέχει στο νομικό επιτελείο, υποστηρίζει ότι «σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου οι πελάτες μας είναι τα πραγματικά θύματα της κλιματικής αλλαγής. Εννοείται ότι οι ανήλικοι εκπροσωπούνται από τους γονείς τους, με τη βοήθειά τους φτάσαμε μέχρι το Δικαστήριο του Στρασβούργου».

Οι γονείς στηρίζουν, αλλά δεν πρωτοστατούν

Όπως συμβαίνει και με το κίνημα Fridays for Furure πολλά μέσα ενημέρωσης διερωτώνται μήπως οι γονείς είναι στην ουσία οι υποκινητές της καμπάνιας. «Μπορεί άραγε ένας οκτάχρονος να αντιληφθεί ένα τόσο περίπλοκο νομικό ζήτημα;» ρωτούν κάποιοι. Η 21χρονη Κλαούντια, η μεγαλύτερη της «παρέας» από την Πορτογαλία, δίνει την εξής απάντηση: «Οι γονείς μας ασφαλώς μας υποστηρίζουν. Αλλά ποτέ δεν μας ανάγκασαν να κάνουμε ο,τιδήποτε. Απλά μας δίνουν το στήριγμα που χρειαζόμαστε, κάτι που πραγματικά είναι απολύτως απαραίτητο».

Αυτή η υποστήριξη φαίνεται ότι έφερε αποτέλεσμα: Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων δικαιωμάτων όχι μόνο έκρινε παραδεκτή την προσφυγή, αλλά και της έδωσε προτεραιότητα, καλώντας τους «33» να δώσουν εξηγήσεις. Σε μία πρώτη αντίδραση πολλές χώρες, μεταξύ αυτών και η Γερμανία, αμφισβήτησαν τον «επείγοντα χαρακτήρα» της υπόθεσης, ωστόσο η δικαστές του Στρασβούργου απέρριψαν την ένστασή τους και δηλώνουν ότι εξακολουθούν να αναμένουν εξηγήσεις, το αργότερο μέχρι τα τέλη Μαίου. Οι δικηγόροι της βρετανοϊρλανδικής ΜΚΟ κάνουν λόγο για μία «μεγάλη επιτυχία» και επισημαίνουν ότι το Δικαστήριο θα μπορούσε να λάβει διαφορετική απόφαση, ζητώντας από τους ενάγοντες να εξαντλήσουν τα ένδικα μέσα στην ίδια τους τη χώρα πριν αποτανθούν στο Στρασβούργο. Ωστόσο αυτό δεν συνέβη. Κάποιοι από τους «33» διαμαρτύρονται για την «επίθεση» που δέχονται, όπως λένε. Η 12χρονη Αντρέ έχει διαφορετική άποψη: «Βλέπουμε ότι ο κόσμος κινδυνεύει, ακόμα και οι χώρες που λένε ότι δέχονται επίθεση από εμάς κινδυνεύουν. Δεν θέλουμε να επιτεθούμε σε κανέναν, απλώς τους δίνουμε την ευκαιρία να κάνουν κάτι καλύτερο για να προστατεύσουν το περιβάλλον. Άλλωστε, το είχαν υποσχεθεί με τη Συνθήκη των Παρισίων».

Όλιβερ Νόιροτ (ARD)

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου