Λίγες περιοχές του πλανήτη επηρεάζονται τόσο πολύ από την κλιματική αλλαγή, όσο η Αρκτική. Επιστήμονες από όλον τον κόσμο συνεργάζονται σε διεθνείς ερευνητικές πλατφόρμες, προσπαθώντας να αντιληφθούν τα αίτια. Στην επιστημονική αποστολή MOSAIC με το γερμανικό ερευνητικό πλοίο Polarstern ("Πολικός Αστέρας"), στην περίοδο 2019-2020, συμμετείχαν επιστήμονες από είκοσι διαφορετικές χώρες - μεταξύ αυτών και η Ρωσία. Ήταν η μεγαλύτερη ερευνητική αποστολή του είδους που έχει γίνει ποτέ, καθώς το Polarstern παρέμεινε επί 389 ημέρες στον Αρκτικό Ωκεανό, πριν επιστρέψει στο λιμάνι του Μπρεμερχάφεν.

Με την έναρξη των κυρώσεων όλα αλλάζουν. Γερμανικά ερευνητικά ιδρύματα, όπως το Ινστιτούτο Άλφρεντ Βέγκενερ του Μπρεμερχάφεν (AWI), αναγκάζονται να παγώσουν κάθε συνεργασία με ρωσικά πανεπιστήμια. Για το γερμανικό ίδρυμα πρόκειται για σημαντικό πλήγμα, όπως αναφέρει η διευθύντριά του, Άντγιε Μπέτιους, μιλώντας στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων (DPA). "Θα πρέπει να σταματήσουμε τις αποστολές παρατηρητών", επισημαίνει, "παρότι η συλλογή στοιχείων για το κλίμα και το περιβάλλον είναι σημαντική για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ειδικά το κομμάτι της Αρκτικής στη Σιβηρία, με τους καύσωνες που εκδηλώνονται το καλοκαίρι, είναι μία περιοχή που αξίζει να ερευνηθεί περαιτέρω".

Συνεχίζονται "μεμονωμένα προγράμματα"

Οι "αιώνιοι πάγοι" της Σιβηρίας αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον για να διερευνηθούν τα αίτια της κλιματικής αλλαγής και η ταχύτητα με την οποία λιώνουν οι πάγοι. "Εχουμε κάποια μηχανήματα εκεί και κανονικά θα έπρεπε να εγκαταστήσουμε καινούρια, αλλά αυτό είναι αδύνατον αυτή τη στιγμή", λέει η διευθύντρια του γερμανικού ινστιτούτου. Η ίδια σκεπτόταν να επισκεφθεί τουλάχιστον για λίγες εβδομάδες το Νοβοροσίσκ, αλλά ούτε αυτό επιτρέπεται.  

Υπάρχουν ωστόσο και κάποιες, έστω και ελάχιστες, εξαιρέσεις. Σε συνεργασία με τα υπουργεία Έρευνας και Εξωτερικών η γερμανική πλευρά έχει θεσπίσει ένα νέο κανονιστικό πλαίσιο για τη συνεργασία με τη ρωσική πλευρά, με βάση το οποίο είναι εφικτό να συνεχιστούν μεμονωμένα επιστημονικά προγράμματα. Επιτρέπονται και δημοσιεύσεις με ρωσική συμμετοχή. "Η απαγόρευση συνεργασίας με εθνικά κριτήρια δεν συνάδει με την έννοια της επιστήμης" προειδοποιεί η Άντγε Μποέτσιους, για να διευκρινίσει ότι "οι κυρώσεις απευθύνονται στο καθεστώς και τα θεσμικά του όργανα, δεν απευθύνονται στην κοινωνία των πολιτών, ούτε στους ρώσους ερευνητές".

Διατηρώντας επαφές στη Μόσχα

Δεκαετίες ολόκληρες είχαν διαρκέσει οι προσπάθειες για να ολοκληρωθεί η επιστημονική αποστολή στην Αρκτική, με τη συμμετοχή ερευνητών και από τις τοπικές φυλές, με ρωσική υπηκοότητα. "Αποστολή της επιστήμης είναι να χτίζει γέφυρες ανάμεσα στους λαούς", τονίζει η διευθύντρια του Ινστιτούτου Άλφρεντ Βέγκενερ. Επαφές με ρώσους ερευνητές υπάρχουν εδώ και δεκαετίες. Με κάποιους έχουν δημιουργηθεί φιλίες. Κατά καιρούς ανακύπτει η συζήτηση, αν είναι σωστό να απαιτήσει κανείς από τους ρώσους επιστήμονες να "πάρουν ξεκάθαρη θέση". Αλλά η Άντγε Μποέτσιους πιστεύει ότι αυτό δεν είναι τόσο απλό. "Από τη στιγμή που οι άνθρωποι κινδυνεύουν με αντίποινα, όταν εκφράζουν κριτική στην κυβέρνηση, δεν είναι τόσο εύκολο να ζητάς από τον καθένα να πάρει θέση".

Σημαντική ήταν μέχρι σήμερα η συνεισφορά της Ρωσίας και στους κλάδους της Φυσικής, της Αστρονομίας και της έρευνας του διαστήματος. Ένα άλλο σημαντικό επιστημονικό πρόγραμμα που παγώνει είναι το Icarus, με τη συμμετοχή του Ινστιτούτου Ορνιθολογίας Max Planck. Για το συγκεκριμένο πρόγραμμα είχε εγκατασταθεί, το 2018, μία κεραία στο εξωτερικό περίβλημα του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού ISS, η οποία λαμβάνει σήμα από ζώα στην επιφάνεια της γης, στα οποία έχει τοποθετηθεί ειδικός μικροπομπός. Κατ΄αυτόν τον τρόπο οι επιστήμονες βγάζουν πολύτιμα συμπεράσματα για τις μετακινήσεις των αποδημητικών πτηνών, αλλά και των θηλαστικών. "Από τις 3 Μαρτίου δεν λαμβάνουμε σήμα από τη Μόσχα" λέει ο επικεφαλής του project Μάρτιν Βικέλσκι. Ακόμη και οι προσωπικές, άτυπες επαφές έχουν διακοπεί. "Ανησυχούμε, αλλά από την άλλη πλευρά δεν θέλουμε να θέσουμε κανέναν σε κίνδυνο", λέει ο Βικέλσκι. "Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς συμβαίνει..."

Διαφορετική άποψη έχει ο Λουτς Σρέτερ, επικεφαλής της Γερμανικής Εταιρείας Φυσικής με έδρα το Μπαντ Χόνεφ. Ο ίδιος ενθαρρύνει τα μέλη της Εταιρείας να διατηρούν επαφές με ομολόγους τους στη Ρωσία και ει δυνατόν να τις εντατικοποιούν κιόλας στη σημερινή συγκυρία. "Δεν πρέπει να κόψουμε τις γέφυρες που μας συνδέουν με αυτούς τους ανθρώπους και οι ίδιοι θα είναι ευγνώμωνες γι αυτό, άλλωστε δεν υπάρχει συλλογική ευθύνη", λέει ο Σρέτερ. "Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να διακόψουμε τις επαφές με πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα που εκπροσωπούν το κράτος. 'Αλλωστε "αυτές τις ώρες είναι πολύ δύσκολο να συγκεντρωθείς στην Φυσική", επισημαίνει ο γερμανός ερευνητής. 

Τζάνετ Μπίντερ (DPA)

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου