Είναι ο θεματοφύλακας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη και δεν χαρίζεται σε κανέναν. Ενίοτε επικρίνει τις ελλειπείς προσπάθειες της γερμανικής κυβέρνησης για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Κάθε τόσο στηλιτεύει τις επαναπροωθήσεις προσφύγων και μεταναστών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Πρόκειται για το «Συμβούλιο της Ευρώπης» με έδρα το Στρασβούργο και όχι βέβαια για το «Ευρωπαϊκό Συμβούλιο» που έχει την έδρα του στις Βρυξέλλες.

Πολλοί συγχέουν τους δύο θεσμούς. Γι αυτό μάλλον ευθύνεται το ίδιο το Συμβούλιο της Ευρώπης, καθώς το 1986 είχε επιτρέψει στην ΕΕ να χρησιμοποιήσει το δικό του έμβλημα, τη γνωστή γαλάζια σημαία με τα δώδεκα άστρα, ώστε αυτή να καθιερωθεί ως διαχρονικό σύμβολο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Και όλα αυτά παρότι το Συμβούλιο της Ευρώπης δεν έχει σχέση με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Ιδρύθηκε το 1949 στα ερείπια του πολέμου, με πρωτεργάτες μεταξύ άλλων τον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσώρτσιλ και τον Γερμανό καγκελάριο Κόνραντ Ανετνάουερ και με τη φιλοδοξία να περιφρουρήσει τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Πάνω από 200 διεθνείς συνθήκες

Έκτοτε το Συμβούλιο της Ευρώπης επαγρυπνεί και στηλιτεύει παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και των θεμελιωδών αρχών της Δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Κύρια εργαλεία του είναι οι περισσότερες από 200 διεθνείς συνθήκες επί του αντικειμένου, οι ομάδες εργασίας, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση (η οποία, σε αντίθεση με την Ευρωβουλή, αποτελείται από ήδη εκλεγμένους βουλευτές των εθνικών Κοινοβουλίων), αλλά και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ).

Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του διεθνούς οργανισμού είναι η κατάργηση της θανατικής ποινής σε μία τεράστια γεωγραφική περιοχή, στην οποία κατοικούν συνολικά 700 εκατομμύρια άνθρωποι. Μέλη του οργανισμού είναι ακόμη και χώρες που δεν έχουν ενταχθεί στην ΕΕ, όπως η Αλβανία, η Τουρκία και η Ελβετία.

«Είναι ένας θεσμός, τον οποίο όλοι χρειάζονται, αλλά σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει πραγματικά» λέει ο Κλάους Μπρούμερ, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Άιχσταατ, στην Deutsche Welle. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση μόλις το 5% των ερωτηθέντων δήλωνε ότι κάτι είχε ακούσει για την επικείμενη Σύνοδο Κορυφής στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας, στις 16 και 17 Μαίου. Ο Φόλκερ Ούλριχ, βουλευτής των Βαυαρών Χριστιανοκοινωνιστών (CSU) που συμμετέχει τακτικά στις εργασίες της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης στο Στρασβούργο, εκτιμά ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης δεν έχει κατακτήσει ακόμη την αναγνώριση που του αξίζει. 

Η Ουκρανία και ο ρόλος της Ρωσίας

Με την Ισλανδία να ασκεί την εκ περιτροπής προεδρία του διεθνούς οργανισμού, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων των χωρών που συμμετέχουν στο Συμβούλιο της Ευρώπης συναντώνται στο Ρέικιαβικ για την τέταρτη Σύνοδο Κορυφής στην ιστορία του θεσμού. Κεντρικό θέμα αποτελούν οι εξελίξεις στην Ουκρανία. Όπως ακούγεται στο προοίμιο της συνόδου, τα κράτη-μέλη θα επιδιώξουν να θεσπίσουν μία συγκεκριμένη διαδικασία για μελλοντικές προσφυγές από την Ουκρανία στο Δικαστήριο του Στρασβούργου.

Κατά κύριο λόγο βέβαια, εκτιμά ο πολιτικός επιστήμων Κλάους Μπρούμερ, οι ηγέτες θα περιοριστούν σε συμβολικές ενέργειες και διακηρύξεις πανευρωπαϊκής αλληλεγγύης, άλλωστε «το Συμβούλιο της Ευρώπης δεν έχει αρμοδιότητα να δρομολογήσει πιο ουσιαστικές αποφάσεις που θα αφορούσαν, για παράδειγμα, την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας ή την έγκριση περαιτέρω στρατιωτικής βοήθειας».

Τα κράτη-μέλη της Συμβουλίου της Ευρώπης έχουν συνυπογράψει και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Αυτό σημαίνει ότι κάθε πολίτης ενός κράτους-μέλους του Συμβουλίου της Ευρώπης που θεωρεί ότι δεν γίνονται σεβαστά τα δικαιώματά του, έχει το δικαίωμα να προσφύγει στο Δικαστήριο του Στρασβούργου εφόσον πληροί ορισμένες προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα να έχει εξαντλήσει όλα τα διαθέσιμα ένδικα μέσα στο εσωτερικό της χώρας του.

Σύμφωνα με εκπρόσωπο του Δικαστηρίου, μόνο από τη Ρωσία εκκρεμούσαν μέχρι τα τέλη Μαρτίου 16.000 προσφυγές, δηλαδή το 20% του συνολικού αριθμού των προσφυγών που ακόμη δεν έχει εκδικάσει το ΕΔΔΑ. Στο παρελθόν ακόμη και ο γνωστός αντιφρονών Αλεξέι Ναβάλνι είχε προσφύγει στο Στρασβούργο και δικαιώθηκε. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι λόγω του πολέμου στην Ουκρανία η Ρωσία έχει παυθεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης.

Ο Φόλκερ Ούλριχ λέει ότι η απόφαση για την αποπομπή της Ρωσίας ήταν ορθή, έστω κι αν είχε ως αποτέλεσμα να εκλείψει η νομική συνδρομή του ΕΔΔΑ. Μία άλλη - εξίσου ανεπιθύμητη - συνέπεια είναι ότι με την αποχώρηση της Ρωσίας εκλείπει και η οικονομική συνδρομή της, με αποτέλεσμα ο προϋπολογισμός του Συμβουλίου της Ευρώπης να εμφανίζει μία «μαύρη τρύπα» 34 εκατομμυρίων ευρώ για το τρέχον έτος. Βέβαια η Ρωσία είχε αναστείλει τις πληρωμές πολύ πριν ανακοινωθεί η αποχώρησή της. Παραμένει άγνωστο, πώς μπορεί να καλυφθεί το σημαντικό αυτό κενό.

«Προθάλαμος» της Ευρώπης

Αλλά όλα αυτά δεν αποτελούν λόγο για «εκπτώσεις» στο μείζον ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επισημαίνει ο Κλάους Μπρούμερ. «Άλλωστε τα προηγούμενα χρόνια το Συμβούλιο της Ευρώπης λειτουργούσε ως εφαλτήριο για τις χώρες που επιθυμούσαν να προσεγγίσουν την Ευρώπη. Δεν μπορεί λοιπόν τώρα να υποστείλει τη σημαία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Μόλις δύο εβδομάδες μετά τη σύνοδο του Ρέικιαβικ οι 44 από τους 46 αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης αναμένεται αν συναντηθούν και πάλι, αυτή τη φορά στη Μολδαβία και υπό τη σημαία της «Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας» (ΕΚΠ). Πρόκειται για ένα παλαιό όραμα του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, με στόχο την ενίσχυση της πολιτικής συνεργασίας, της ασφάλειας και της ευημερίας σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο.

Άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά με την πρώτη σύνοδο κορυφής των «44» στην Πράγα τον Οκτώβριο του 2022, ενώ η συνέχεια είναι άδηλη. Ο Κλάους Μπρούμερ θεωρεί ότι η «Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα» είναι ανταγωνιστική του Συμβουλίου της Ευρώπης και μάλλον περιττή. Σε κάθε περίπτωση, επισημαίνει, απομένει να διευκρινιστεί η σχέση ανάμεσα στα δύο αυτά εκ των πραγμάτων ανταγωνιστικά σχήματα.

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου