H συμφωνία υπεγράφη με κάθε επισημότητα το απόγευμα της Παρασκευής στην Κωνσταντινούπολη. Το παρών έδωσαν ο γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο υπουργός Άμυνας της Ρωσίας Σεργκέι Σοϊγκού, ο Ουκρανός υπουργός Υποδομών Ολεκσάντερ Κουμπρακόφ, αλλά και ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ. Για «φάρο ελπίδας» κάνει λόγο ο γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι η συμφωνία της Κωνσταντινούπολης «θα προσφέρει ανακούφιση στις αναπτυσσόμενες χώρες και σε πολλούς ανθρώπους που υποφέρουν από την πείνα». Μιλώντας μάλιστα στο BBC, o Γκουτέρες δήλωσε ότι «ήταν ίσως ό,τι πιο σημαντικό» έχει κάνει κατά τη διάρκεια της θητείας του στο τιμόνι του διεθνούς οργανισμού.

Από την πλευρά του ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν ανέφερε ότι πρόκειται για μία «ιστορική συμφωνία», η οποία «διανοίγει μία νέα αρτηρία μέσω της Μαύρης Θάλασσας, με τα δρομολόγια των πλοίων που θα αρχίσουν τις επόμενες ημέρες». Αξιωματούχοι των Ηνωμένων Εθνών εκτιμούν πάντως ότι θα χρειαστούν μερικές εβδομάδες ακόμη, μέχρι να υλοποιηθεί η συμφωνία. Είναι ωστόσο ενδεικτικό ότι αμέσως μετά την ανακοίνωσή της, οι τιμές των τροφίμων άρχισαν να υποχωρούν στα διεθνή χρηματιστήρια εμπορευμάτων.

Τα κύρια σημεία της  συμφωνίας

Κεντρικός πυρήνας της συμφωνίας είναι η διάνοιξη ανθρωπιστικού διαδρόμου για την ελεύθερη μεταφορά των σιτηρών από τα ουκρανικά λιμάνια της Οδησσού, του Τσερνομόρσκ και του Γιούσνι προς τις διεθνείς αγορές μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία επέμενε στη διεξαγωγή ελέγχων στα πλοία, ώστε να διασφαλιστεί ότι κατά την επιστροφή τους στην Ουκρανία δεν θα μεταφέρουν όπλα. Το αίτημα έγινε δεκτό, μόνο που οι έλεγχοι δεν θα γίνονται από Ρώσους, αλλά από αξιωματούχους του ΟΗΕ και Τούρκους «παρατηρητές». Επίσης δεν θα γίνονται εν πλω, αλλά στην Τουρκία, κατά πάσα πιθανότητα. Για τον σκοπό αυτό στην Κωνσταντινούπολη ιδρύεται γραφείο των Ηνωμένων Εθνών, στο οποίο θα συμμετέχουν Ρώσοι και Ουκρανοί αξιωματούχοι.

Η ουκρανική πλευρά ερμηνεύει τη συμφωνία ως «άτυπη εκεχειρία» για τα τρία μεγάλα λιμάνια της χώρας στη Μαύρη Θάλασσα, γιατί διαφορετικά θα είναι αδύνατη η φόρτωση των πλοίων. Άλυτο παραμένει ωστόσο το πρόβλημα των ναρκών στα λιμάνια της Ουκρανίας. Προκειμένου να επιταχυνθούν οι διαδικασίες, συμφωνήθηκε να μην περιμένουν οι Ουκρανοί την αποναρκοθέτηση των λιμανιών, αλλά να διαθέσουν πλοηγούς, οι οποίοι θα κατευθύνουν τα πλοία σε ασφαλή ύδατα. Σύμβουλος του Ερντογάν δηλώνει πάντως ότι η Τουρκία είναι πρόθυμη να βοηθήσει στην αποναρκοθέτηση.

Όλα αυτά ισχύουν κατ' αρχήν για τέσσερις μήνες, ωστόσο ο γ.γ. του ΟΗΕ ανέφερε ότι θα επιδιώξει την παράταση της συμφωνίας μέχρι το τέλος του 2022. Η συμφωνία αποσκοπεί επίσης και στη διευκόλυνση των εξαγωγών ρωσικών σιτηρών, αλλά και λιπασμάτων. Γερμανικά δημοσιεύματα κάνουν λόγο για επικείμενη χαλάρωση των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας αναφορικά με τη μεταφορά σιτηρών, αλλά και τις επισκευές αεροσκαφών που μεταφέρουν σιτηρά.

«Δεν υπάρχει απευθείας συμφωνία Ρωσίας-Ουκρανίας»

Λίγο πριν πέσουν οι υπογραφές, αίσθηση είχε προκαλέσει ένα μήνυμα μέσω Twitter του Μιχαίλιο Ποντόλιακ, συμβούλου του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στο οποίο προειδοποιούσε ότι «η Ουκρανία δεν πρόκειται να υπογράψει ένα κοινό έγγραφο με τη Ρωσία». Αλλά τότε πώς προκύπτει η συμφωνία; Αυτό που συνέβη είναι ότι τόσο η Ρωσία, όσο και η Ουκρανία υπέγραψαν παράλληλες συμφωνίες με την Τουρκία και τον ΟΗΕ. Κατ΄αυτόν τον τρόπο, Ρωσία και Ουκρανία δεσμεύονται μεν από το ίδιο κείμενο, αλλά τυπικώς οι αντισυμβαλλόμενοι για τη Μόσχα και το Κίεβο είναι αποκλειστικά η Άγκυρα και τα Ηνωμένα Έθνη.

Σημειώνεται ότι στην τελετή υπογραφής της συμφωνίας στην Κωνσταντινούπολη ο Ρώσος υπουργός Άμυνας Σοϊγκού και ο Ουκρανός υπουργός Υποδομών δεν παρακάθισαν καν στο ίδιο τραπέζι. Πρώτα έβαλε την υπογραφή του ο Σοϊγκού και στη συνέχεια αποχώρησε, για να τον διαδεχθεί στην ίδια πλευρά του τραπεζιού ο Κουμπρακόφ.

20 εκ.τόνοι σιτηρών αναζητούν αγοραστές

H Ουκρανία, αλλά και η Ρωσία, είναι από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σιτηρών παγκοσμίως. Πριν αρχίσει ο πόλεμος στην Ουκρανία οι δύο χώρες διέθεταν στη διεθνή αγορά το 30% της παγκόσμιας παραγωγής σιτηρών. Σήμερα όμως, λόγω του αποκλεισμού των ουκρανικών λιμένων από το ρωσικό πολεμικό ναυτικό, περίπου 20 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών παραμένουν στις αποθήκες των Ουκρανών και δεν μπορούν να διοχετευθούν στις αγορές.

Το αποτέλεσμα είναι μία διεθνής επισιτιστική κρίση, κυρίως σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της υποσαχάριας Αφρικής. Όπως έχει επισημάνει πρόσφατα ο πρώην Επίτροπος Γεωργίας της ΕΕ Ντάτσιαν Τσιόλος, μιλώντας στην Deutsche Welle, «τουλάχιστον 50 χώρες εξαρτώνται από τις εισαγωγές ουκρανικών σιτηρών. Ένα επιπλέον ζήτημα είναι ότι και οι Ουκρανοί αγρότες πρέπει να πουλήσουν τη φετινή παραγωγή, ώστε να έχουν επαρκή αποθηκευτικό χώρο για την επόμενη σοδειά».

Γιάννης Παπαδημητρίου (AP, DW, BBC, dpa)