Η βασική θέση της δεξαμενής σκέψης «Λέσχη της Ρώμης» είναι η εξής: η κλιματική αλλαγή και ο κίνδυνος μιας "ανηκέστου βλάβης" για τον πλανήτη μας δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν δίχως εκτεταμένες αλλαγές σε διάφορους κλάδους της κοινωνίας.

Μία από τις πρωτοβουλίες της Λέσχης της Ρώμης, το Earth4All, έρχεται τώρα να προτείνει μία σειρά από πρακτικές λύσεις στη Γερμανία, οι οποίες είναι κομμένες και ραμμένες στα μέτρα της χώρας, όπως εξηγούν η Ζαντρίνε Ντίξον-Ντεκλέβ και ο Πολ Σριβάσταβα, πρόεδροι της Λέσχης της Ρώμης.

Στη σχετική έκθεση με τίτλο “Earth for All Deutschland” υποστηρίζεται πως η οικονομική πρόοδος πρέπει να συμβαδίζει με την προστασία του περιβάλλοντος και την κοινωνική δικαιοσύνη. «Ελπίζουμε πως η έκθεση αυτή θα αποτελέσει αφορμή για να παρθούν μέτρα. Μαζί μπορούμε να χτίσουμε ένα μέλλον, στο οποίο θα ευημερούμε τόσο εμείς όσο και ο πλανήτης μας».

Πριν από 50 περίπου χρόνια η Λέσχη της Ρώμης είχε δημοσιεύσει μία έκθεση με τίτλο «Τα όρια της ανάπτυξης», στην οποία προειδοποιούσε πως, εάν δεν αλλάξει ο προσανατολισμός της παγκόσμιας οικονομίας, το επίπεδο διαβίωσης, το περιβάλλον, αλλά και η ίδια η οικονομία θα καταρρεύσουν,

Η έκθεση “Earth for All” του 2022 αφορούσε τα σημαντικότερα μέτρα που πρέπει να ληφθούν με το βλέμμα στο μέλλον: να τεθεί ένα τέλος στη φτώχεια, να αντιμετωπιστεί η ανισότητα, να χειραφετηθούν οι γυναίκες, να διαμορφωθεί ένα διατροφικό σύστημα που θα λαμβάνει υπόψιν τόσο τον άνθρωπο όσο και τα οικοσυστήματα, αλλά και να ολοκληρωθεί η μετάβαση στις «καθαρές» μορφές ενέργειας.

Οι κρίσεις δυσκολεύουν περισσότερο την κατάσταση

Η αποτελεσματική περαιτέρω μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου αποτελεί μία περίπλοκη πολιτική και κοινωνική πρόκληση, η οποία επί του παρόντος έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα εξαιτίας των διαφόρων παγκόσμιων κρίσεων και γεωπολιτικών εντάσεων, όπως αναφέρει η έκθεση.

Το βιβλίο αφορά «τη ριζική αλλαγή» - όχι μία ανέφικτη ουτοπία, αλλά ένα όραμα. Εξάλλου, όπως μας δείχνει και το παρελθόν, σημαντικές αλλαγές μπορούν να επιτευχθούν μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. «Ήδη το 1993 οι γερμανικές εταιρείες ενέργειας έγραφαν σε μία διαφήμιση πως “ακόμη και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως ο ήλιος, το νερό και ο άνεμος, δεν μπορούν να καλύψουν πάνω από το 4% των ενεργειακών αναγκών μας”. Σήμερα ωστόσο το μερίδιο της ανανεώσιμης ενέργειας βρίσκεται ήδη κοντά στο 60%, παρουσιάζοντας διαρκώς ανοδική τάση», γράφει η έκθεση.

Η πραγματική πρόκληση δεν έχει έρθει ακόμη

Όσον αφορά την ενεργειακή μετάβαση, η πραγματική πρόκληση αναμένεται να έρθει στις επόμενες δεκαετίες, ιδίως στους τομείς των μεταφορών και της θέρμανσης, «διότι αμφότεροι οι τομείς αφορούν την καθημερινότητα των ανθρώπων». Έτσι, οι όποιες αλλαγές συντελούνται σε αυτούς τους κλάδους γίνονται περισσότερο αισθητές.

Σύμφωνα με το βιβλίο υπάρχουν σήμερα και αρκετές θετικές τάσεις: μεταξύ άλλων το κόστος της ανανεώσιμης ενέργειας μειώνεται, η βιομηχανία πράσινων τεχνολογιών αναπτύσσεται, ενώ αυξάνεται και η προθυμία πολιτών και κυβερνήσεων να στραφούν σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας, μακριά από τα ορυκτά καύσιμα.

Απαραίτητη προϋπόθεση η καταπολέμηση της ανισότητας

Συχνά δεν δίνεται η δέουσα προσοχή στο ζήτημα της ακραίας ανισότητας στην παγκόσμια κοινωνία, αλλά ούτε και στις έντονες αντιθέσεις μεταξύ πλουσίων και φτωχών.

Ακόμη και η γερμανική πολιτική ηγεσία αντιμετωπίζει με τρόπο κοντόφθαλμο το εν λόγω ζήτημα – παρ’ ότι και στη Γερμανία, όπως και σε πολλά άλλα μέρη παγκοσμίως, υπάρχει τεράστιο χάσμα ανάμεσα σε εκείνους που συμβάλλουν τα μέγιστα στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος και εκείνων που δεν το επιβαρύνουν σχεδόν καθόλου, αλλά εξακολουθούν να υποφέρουν πολύ από τα αποτελέσματα αυτών των δραστηριοτήτων. «Με απλά λόγια: όποιος δηλαδή βγάζει λίγα χρήματα, δεν έχει αυτοκίνητο και δεν κάνει μεγάλα ταξίδια, αλλά μένει σε περιοχές όπου η ποιότητα της ατμόσφαιρας είναι κακή και υπάρχει έντονη ηχορύπανση».

Υπάρχει δε η ανησυχία πως με την επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής οι επιπτώσεις για τέτοια νοικοκυριά θα είναι ακόμη χειρότερες.

Οι φτωχοί πάντα σε μειονεκτική θέση

Αυτή η συνθήκη δεν είναι κάτι το καινούριο: «Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν πως ήδη πριν από 200 χρόνια οι επαύλεις των ιδιοκτητών των εργοστασίων χτίζονταν εκεί απ’ όπου ερχόταν ο αέρας και όπου επομένως η ατμόσφαιρα ήταν καθαρή (συνήθως στα δυτικά), ενώ οι εργατικές γειτονιές χτίζονταν εκεί όπου κατευθυνόταν ο αέρας από το εργοστάσιο (συνήθως προς τα ανατολικά)».

Επιπλέον, το μορφωτικό επίπεδο των ανθρώπων σχετίζεται πολύ συχνά και με την εκπαιδευτική βαθμίδα, στην οποία φτάνουν αργότερα τα παιδιά τους. Μία από τις βασικές υποσχέσεις της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς είναι πως κάθε άνθρωπος μπορεί να καταφέρει να ανέλθει κοινωνικά μέσω της προσωπικής του προσπάθειας. Στη Γερμανία ωστόσο η κοινωνική κινητικότητα είναι πιο περιορισμένη απ’ όσο είναι στις περισσότερες άλλες πλούσιες χώρες. «Ιδίως τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα έχουν λίγες πιθανότητες ανέλιξης και επί του παρόντος υποβαθμίζονται ακόμη περισσότερο».

Ποιοι επηρεάζονται από τη χαμηλή ποιότητα των δημοσίων υποδομών;

Η κοινωνική δικαιοσύνη αφορά επίσης και τις επενδύσεις σε δημόσιες υποδομές, όπως στα σχολεία, επενδύσεις οι οποίες παραμένουν σε χαμηλό επίπεδο στη Γερμανία εδώ και χρόνια. Πρόκειται για υποδομές από τις οποίες εξαρτώνται κατά κύριο λόγο τα πιο φτωχά νοικοκυριά. «Όποιος μπορεί να το καλύψει οικονομικά στέλνει τα παιδιά του σε ιδιωτικό σχολείο, έχει δική του πισίνα ή μπορεί να πάει ανά πάσα στιγμή οπουδήποτε θέλει με το δικό του αυτοκίνητο», αναφέρει η έκθεση. «Όποιος δεν μπορεί να πληρώσει για όλα αυτά εξαρτάται από τα δημόσια σχολεία, τις δημόσιες πισίνες και τα μέσα μαζικής μεταφοράς – με άλλα λόγια σε ένα αποτελεσματικό κράτος με καλές υποδομές».

Στα προγράμματα κρατικής χρηματοδότησης υπάρχουν διάφορα αρνητικά παραδείγματα – όπως ένα για την αγορά και εγκατάσταση σταθμών φόρτισης νέας τεχνολογίας για ηλεκτρικά αυτοκίνητα, η οποία ωφελεί πρωτίστως όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν ένα ηλεκτροκίνητο όχημα. Μία οικονομική επένδυση στην οποία προβαίνουν κυρίως πλούσιοι πολίτες έγινε έτσι ακόμη πιο επωφελής γι' αυτούς. Και αυτό είναι κάτι που δεν συμβαίνει σπανίως: πολλά κρατικά προγράμματα χρηματοδότησης έχουν ως αποτέλεσμα να ευνοούνται τα πλούσια και όχι τα φτωχά νοικοκυριά.

Η αυξανόμενη ανισότητα οδηγεί τον κόσμο προς τη Δεξιά

Με την αυξανόμενη ανισότητα εντείνεται και ο φόβος απέναντι στην αλλαγή «και η ανεκτικότητα πολλών φτάνει, δικαιολογημένα ή μη, στα όριά της. Η αλληλεγγύη μειώνεται και η κοινωνία μετατοπίζεται προς τα δεξιά».

Άλλα κεφάλαια της έκθεσης είναι αφιερωμένα στην ισότητα, την εκπαίδευση και τη διατροφή, ενώ αναλύεται επιπλέον το πως η εκτίμηση του κόστους για την προστασία του κλίματος γίνεται σε πολλές περιπτώσεις σε πολύ βραχυπρόθεσμο ορίζοντα – υποστηρίζεται συχνά πως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής κοστίζει πολύ, δίχως να λαμβάνεται υπόψιν την ίδια στιγμή πως η αδράνεια θα έχει εν τέλει ως αποτέλεσμα πολύ μεγαλύτερες οικονομικές επιπτώσεις.

«Το βιβλίο αυτό αποτελεί για εμάς το εφαλτήριο για έναν μακρύτερο δρόμο», αναφέρεται τέλος. Μία μεγάλη αλλαγή προς ένα καλύτερο μέλλον είναι εφικτή στη Γερμανία, αν και παραμένει ένα φιλόδοξο εγχείρημα. Ακόμη και το να διάγουν όλοι οι άνθρωποι της Γης μία καλή ζωή, αποτελεί μία μεγάλη πλην όμως εφικτή πρόκληση. «Με το παρόν βιβλίο απλώς προτείνουμε μία κατεύθυνση. Η χάραξη μίας συγκεκριμένης διαδρομής είναι κάτι που πρέπει να βρούμε όλοι μαζί».

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς