Στις 14 Ιουνίου 1985 πέντε χώρες της ΕΕ, το Βέλγιο, η Ολλανδία, η Γαλλία, το Λουξεμβούργο και η Γερμανία υπέγραψαν στη μικρή πόλη Σένγκεν του Λουξεμβούργου την ομώνυμη Συμφωνία Σένγκεν. Πέντε χρόνια αργότερα, οι ίδιες χώρες υπέγραψαν μία δεύτερη σύμβαση για την εφαρμογή της αρχικής συμφωνίας, θέτοντας εγγυήσεις για την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων.

Μία από τις σημαντικότερες ευρωπαϊκές συμφωνίες

Η Συμφωνία Σένγκεν άρχισε να ισχύει το 1995, δέκα χρόνια μετά την υπογραφή της. Η καθυστέρηση οφειλόταν κυρίως στη γερμανική επανένωση το 1990. Στις 26 Μαρτίου 1995 το Βέλγιο, η Γαλλία, το Λουξεμβούργο, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Ισπανία και η Πορτογαλία σταμάτησαν τους ελέγχους διαβατηρίων στα σύνορά τους.

Με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997) η συμφωνία και η σύμβαση Σένγκεν ενσωματώθηκαν στις θεμελιώδεις συνθήκες της ΕΕ, με τη μορφή πρόσθετου πρωτοκόλλου αποτελώντας πλέον κομμάτι του πρωτογενούς ευρωπαϊκού δικαίου (το οποίο συναποτελούν οι ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ καθώς και οι γενικές αρχές που απορρέουν από αυτές). Το «κεκτημένο Σένγκεν», πραγματώνοντας στην ουσία την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας, έθεσε τις βάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της κοινής, εσωτερικής αγοράς.

Στα 142 άρθρα της Σύμβασης καθιερώνεται εκτός από την κατάργηση των εθνικών συνόρων επίσης η αρχή της εναρμόνισης των εθνικών πολιτικών για τη χορήγηση βίζας και την παροχή ασύλου, την καταπολέμηση του εμπορίου ναρκωτικών καθώς και την εντατικοποίηση των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Επιπλέον, δημιουργήθηκε μία νέα ευρωπαϊκή αρχή, το Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν (SIS), σκοπός του οποίου είναι η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ εθνικών αστυνομικών αρχών για καταζητούμενους εγκληματίες.

Η σταδιακή διεύρυνση του χώρου Σένγκεν

Με την πάροδο του χρόνου ολοένα και περισσότερες χώρες εισέρχονταν στον κοινό ευρωπαϊκό χώρο Σένγκεν. Σήμερα οι χώρες που έχουν προσχωρήσει στη Συμφωνία Σένγκεν είναι 25. Από αυτές 22 είναι κράτη-μέλη της ΕΕ ( Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Αυστρία, Πολωνία, Εσθονία, Λιθουανία, Μάλτα, Σλοβενία, Σλοβακία, Τσεχία, Λετονία, Ουγγαρία, Φινλανδία, Σουηδία, Δανία), ενώ τη Σύμβαση έχουν υπογράψει και η Ελβετία, το Λιχτενστάιν, η Νορβηγία και η Ισλανδία. Για το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία ισχύουν ειδικοί κανόνες ενώ ιδιαίτερο είναι και το καθεστώς της Κύπρου. Η Βουλγαρία και η Ρουμανία εφαρμόζουν προς το παρόν τμηματικά μόνο κάποιες από τις πτυχές του κεκτημένου Σένγκεν.

Κατ’ εξαίρεση και μόνο λόγω επείγουσας ανάγκης μπορεί να αρθεί η ελεύθερη κυκλοφορία στον χώρο Σένγκεν και να ασκηθούν έλεγχοι διαβατηρίων στα σύνορα. Κάτι τέτοιο συνέβη για παράδειγμα στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου της Γερμανίας το 2006 καθώς και στις συνόδους του ΝATO και του G8.

Οι όροι του Σένγκεν ισχύουν και για πολίτες τρίτων χωρών, αιτούντες άσυλο και νόμιμους μετανάστες οι οποίοι μετακινούνται εντός του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου.