Ακροαματικές διαδικασίες που διαρκούν μια ζωή, βασανιστήρια ή βίαιες συμπεριφορές, οι περιπτώσεις με τις οποίες ασχολείται το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι πολλές. 30.000 νέες προσφυγές κατατίθενται κάθε χρόνο, περίπου 100.000 υποθέσεις βρίσκονται σε εκκρεμότητα. Ιδιώτες, μη κυβερνητικές οργανώσεις και κράτη προσφεύγουν στο Δικαστήριο, όταν τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης παραβιάσουν κατοχυρωμένα ανθρώπινα δικαιώματα. Πώς όμως λειτουργεί το Δικαστήριο αυτό; Υπόκεινται σε επιρροές οι εθνικοί δικαστές από τα κράτη προέλευσής τους;.

Προσφυγές, δωράκια και απειλητικές επιστολές

Στο τμήμα ταχυδρομείου του Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στην καρδιά του Στρασβούργου, καταφθάνουν όλες οι προσφυγές με τη μορφή επιστολής. Καταγράφονται ηλεκτρονικά, πρωτοκολλούνται και αποστέλλονται στο νομικό τμήμα. Οι εργαζόμενοι από το Αζερμπαϊτζάν, την Πολωνία, την Τουρκία, τη Μολδαβία, τη Σερβία, τη Ρωσία, ή τη Γαλλία επεξεργάζονται τις επιστολές σε 40 γλώσσες. Και όταν οι προσφυγές γίνονται κατ' αρχήν δεκτές, η διαδικασία συνεχίζεται, είτε αγγλικά είτε γαλλικά.

Ο Χαγιάτι Τουρούν από την Τουρκία δεν επεξεργάζεται μόνο υποθέσεις από τη χώρα του, όπως μας λέει, με νόημα. «Λαμβάνουμε και επιστολές από ανθρώπους που μας στέλνουν πολύ συχνά ποιήματα» μας είπε. «Έχουμε ένα Γερμανό, που μας γράφει κάθε μέρα στα γερμανικά ποιήματα. Τελευταία μάλιστα άρχισε να μας στέλνει ποιήματα και στα αγγλικά. Είχε καταθέσει προσφυγή, η οποία απορρίφθηκε. Και από τότε μας γράφει καθημερινά».

Σε ένα ράφι βλέπει κανείς όλες τις αποστολές, δώρα, από τσιγάρα μέχρι τραγιάσκες. Αλλά και απειλητικά γράμματα, όταν οι καταδικαστικές αποφάσεις του Δικαστηρίου «ενοχλούν» ορισμένες χώρες-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης.

«Το στόμα του δικαίου είναι ο εθνικός δικαστής»

Το βασικό πρόβλημα του δικαστηρίου είναι ότι οι αποφάσεις των δικαστών θα πρέπει να κινούνται σε μια ενιαία γραμμή, ώστε να υιοθετούνται από όλα τα νομικά συστήματα των κρατών - μελών. Η Ρενάτε Γέγκερ, η Γερμανίδα δικαστής, πιστεύει ότι αυτή είναι και η μεγαλύτερη δυσκολία. «Όσο αυξάνεται αριθμητικά το Συμβούλιο της Ευρώπης, άρα και το δικαστήριο, τόσο μεγαλώνουν και οι δυσκολίες, γιατί καμιά απόφαση δεν λαμβάνεται και από τους 47 δικαστές μαζί. Συνήθως αποφασίζουν 17 δικαστές και η απόφαση χρειάζεται την ομόφωνη γνώμη και των 17 δικαστών. Όταν όμως πρόκειται για υπόθεση, για την οποία εγείρονται μεγάλες διαφωνίες, η απόφαση χρειάζεται τις ψήφους των 9 δικαστών. Αυτοί οι 9 δικαστές καλούνται να σηκώσουν και το βάρος της ευθύνης, γιατί θα πρέπει να τους είναι σαφές ότι η απόφαση πρέπει να γίνει ευρύτερα αποδεκτή στην Ευρώπη. Νομίζω ότι κάτι τέτοιο σε γενικές γραμμές το έχουμε καταφέρει».

Αυτό σημαίνει ότι οι δικαστές πρέπει να έχουν εξοικειωθεί με όλα τα συστήματα απονομής δικαίου. «Αυτό είναι πρωταρχικό καθήκον κάθε εθνικού δικαστή», τονίζει η Ρενάτε Γέγκερ. «Ότι θα πρέπει να κάνει κατανοητό στους υπόλοιπους συναδέλφους το νομικό σύστημα της χώρας του. Διαθέτουμε βέβαια και ένα επιστημονικό τμήμα που μας βοηθά. Αλλά το «στόμα» του δικαίου είναι ο εθνικός δικαστής που συμμετέχει σε όλες τις υποθέσεις».

Με άλλα λόγια, από την ικανότητα του δικαστή εξαρτάται και η ποιότητα της δικαστικής απόφασης. Κάθε χώρα προτείνει 3 δικαστές και η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης επιλέγει τον ένα. Το ενδεχόμενο να μεροληπτεί ένα δικαστής, όταν πρόκειται για υποθέσεις που αφορούν τη χώρα του δεν υπάρχει. Και σε αυτό βοηθά το γεγονός ότι οι δικαστές συνεδριάζουν σε ολιγομελείς ομάδες με 3 μέχρι 7 δικαστές.

Χρειάζεται αναδιαμόρφωση της λειτουργίας του

Ποσοστό 95% των προσφυγών απορρίπτεται για διαδικαστικούς λόγους, είτε επειδή ο προσφεύγων δεν έχει τηρήσει κάποια προθεσμία, είτε γιατί δεν εξάντλησε όλα τα ένδικα μέσα της χώρας του. Πάντως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δεν μπορεί να ανταποκριθεί πια στο έργο του. Για παράδειγμα, οι εκκρεμείς προσφυγές κατά της Ρωσίας ανέρχονται στις 30.000. Επιτάχυνση της διαδικασίας σημαίνει και αναδιαμόρφωση του τρόπου εργασίας και σε αυτό μπλοκάρει η Ρωσία. Οι αποφάσεις του Δικαστηρίου αφορούν μόνο κράτη, όχι ιδιώτες, και είναι δεσμευτικές, δεν υπάρχει όμως μηχανισμός επιβολής των ποινών. Δώρο άδωρο; Όχι, πιστεύουν οι νομικοί. Διότι η πολιτική πίεση για μια χώρα από την καταδίκη για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι πολύ συχνά πιο ισχυρή από τα συνηθισμένα μέτρα επιβολής των ποινών.

Daphne Gratwohl/Ειρήνη Αναστασοπούλου

Υπεύθυνος Σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου